اجرای اصول GMP در تولید غذای آبزیان

عملیات تولیدی صحیح یا اصول GMP که خود پیش نیاز نظام حصپ مخاطرات مربوط به سلامت دام وانسان را کاهش داده وتولید غذا را بهبود می دهد بطور خلاصه GMP یعنی تولید محصول در شرایط بهداشتی.

---

اجرای اصول GMP  در تولید خوراک کنسانتره آبزیان
عملیات تولیدی صحیح یا اصول GMP که خود پیش نیاز نظام حصپ (HACCP : نظام تجزیه وتحلیل مخاطره ونقاط کنترل بحرانی) مخاطرات مربوط به سلامت دام وانسان را کاهش داده وتولید غذا را بهبود می دهد بطور خلاصه GMP یعنی تولید محصول در شرایط بهداشتی.
آلودگی محصول پس از فرآوری توسط پرندگان از مهمترین مخاطرات موجود در تولید غذای آبزیان است که باید به آن توجه داشت.
اصول حصپ برای حفاظت از بهداشت دام وانسان در واحدهای فرآوری کنسانتره آبزیان قابل اجراست. طبق این اصول نقاط کنترل بحرانی (CCP ) در فرآیند تولید باید شناسایی وکنترل شوند.
سلامت وایمنی غذای آبزیان گذشته از کیفیت مناسب مواد اولیه ,بستگی به نوع فرآیند حرارتی برای حذف میکروارگانیسم هایی نظیر سالمونلاوپیشگیری از آلودگی ثانویه محصول پس از تولید دارد. کاهش وحذف عوامل بیماری زا با مشارکت کلیه افراد درگیر در تولید ومصرف غذای آبزیان امکان پذیراست. برای تولید غذای سالم وعاری از عوامل بیماری زا به نظامهای مدیریت کیفیت وبرنامه های تضمین کیفیت نیازاست.
 موقعیت مکانی و امکانات تولید
در طراحی ومکان یابی ایجادکارخانه غذای آبزیان شرایط زمین وامکان طغیان آب ویا در معرض سیل زدگی قرار داشتن باید مد نظر قرار گیرد.محل ایجاد کارخانه باید مرطوب نبوده وعاری ازرویش های گیاهی وبوته زار باشد. نزدیکی کارخانه به جاده وخط آهن برای دریافت سریع مواد خام وعرضه سریع محصول حائز اهمیت است. محل های مستعد برای وقوع طوفان وطغیان ومسیرهای احتمالی سیل, محل مناسبی برای ساخت کارخانه نیستند.
تجهیزات کارخانه باید مناسب بوده وطوری نصب شوند که تعویض ویا تعمیر قسمت های مختلف  به آسانی انجام شود. انعطاف پذیری در طراحی کارخانه برای حفظ رقابت حیاتی است. کارخانه باید مطابق شرایط واستانداردهای پذیرفته شده ساخته شود. بازرسی مرتب ومداوم از کارخانه از نظر تطابق با مقررات بهداشتی ونظافت محل وتجهیزات , وظیفه مسوولان کارخانه است.
 انتخاب و خرید مواد خام ( کنترل کیفیت )
غذای با کیفیت از مواد خام با کیفیت ساخته می شود. اطمینان از سلامتی وایمنی مواد خام مسوولیت خطیر مدیریت کارخانه است. بخش خرید باید مواد خامی را خریداری کند که دارای استاندارد مورد نظر هستند. خرید باید از فروشندگان معتبری انجام شود که مواد خام را مطابق با استاندارد مورد نظر به فروش می رسانند. شرکت های تهیه وتوزیع مواد خام باید استانداردهای مورد نظر را به خریداران اعلام کنند.
برای اطمینان از کیفیت مواد خام , کارخانه غذای آبزیان باید به طور مرتب آزمایش های تأییدی را انجام دهد. علاوه بر آن ارزش تغذیه ایی غذا , جزییات فرآوری واطلاعات مربوط به مخاطره ها وحدود بحرانی نیز بررسی شود. کلیه مواد ورودی باید دارای برچسب بوده واطلاعات لازم روی آن درج شده باشد. برای خرید دوباره از عرضه کننده ایی که قبلاًتخلف کرده است باید اسناد ومدارک مربوط به رفع مغایرت ها بررسی وتأیِید شود.
مواد اولیه تغییر رنگ داده شده یا کپک زده را نباید برای تولید غذا به کار برد. سموم قارچی موجود در دانه های کپک زده حتی در غلظت های بسیار پایین برای آبزیان مضر هستند.
دریافت مواد افزودنی و ترکیبی
کلیه مواد افزونی وترکیبی ورودی باید از نظر برچسب , ویژگی های کیفی , مقصد , شماره بهر(batch ) والزامات قانونی تأیید شوند. قبل از پذیرش وتخلیه مواد خام عوامل زیر را باید بررسی شوند:
رنگ محصول , بوی محصول , حضور هر نوع ماده ی خارجی , وجود حشرات یا بقایای آنها, کلوخه شده گی , بافت , دانسیته محصول , رطوبت , وزن وسایر عوامل نظیر دما.
افزودنی کیسه شده نظیر پرمیکس , مواد معدنی وداروها اقدام های کنترلی باید انجام شود. هرگونه صدمه دیده گی کیسه ها باید گزارش شود واین گزارش توسط مدیر خرید ویا مدیر کارخانه به اطلاع فروشنده ویا حمل کننده مواد رسانده شود.رد محموله کار بسیار دشواری است به خصوص زمانی که کارخانه با کمبود اولیه روبرو است. بنابراین دریافت مواد مورد نیاز باید به دقت انجام شود.
پذیرش مواد اولیه ی آلوده پایداری اقتصادی تولیدکننده ومصرف کنندگان را به شدت به خطر می اندازد. با توجه به ماهیت آلودگی برطرف کردن آن بسیار سخت وهزینه بر است. همه نوع اطلاعات کارخانه شامل نوع مواد دریافتی , تاریخ دریافت , حمل کننده , عرضه کننده , اسناد تخلیه وسایر اطلاعات لازم مانند شماره محموله های دارویی باید در دفتر وقایع کارخانه ثبت ونگهداری شوند. موادی که اول وارد می شود را باید اول مصرف کرد.
 نگهداری و جابجایی مواد اولیه و محصول نهایی
مواد اولیه خشک را باید در حالت خشک وخنک نگهداری کرد.نگهداری این مواد باید براساس ورود اول خروج اول باشد. درصد رطوبت باید در مناطق خشک یا مرطوب کمتر از 13 درصد باشد. مخزن نگهداری این مواد برای جلوگیری از تجمع غبار باید ماهانه تمیز شود. این مدت می تواند براساس نظر کارشناسی تعیین شود. در صورت عدم تمیز کردن این مخازن , امکان رشد کپک ها ومیکروارگانیسم ها فراهم شده ومحصول آلوده می شود. بالابرها وتجهیزات نقاله ایی باید به طور مرتب تمیز شوند.
اگرچه عملیات فرآوری می تواند منجر به کاهش یا کم کردن کپک ها وحشرات شود ولی تمیز نگه داشتن تجهیزات وعاری بودن آن ها از گرد وغبار وجلوگیری از تجمع مواد قدیمی احتمال بروز آلودگی را از بین برده ویا به حداقل می رساند. افزودنی های مایع نظیر اسیدهای آمینه وملاس باید طبق روش های توصیه شده انبار شوند تا از تازگی آن ها حفاظت شود.
جا به جایی غیر اصولی مواد خام باعث افت ارزش غذایی در جیره شده، گذشته از آن محصول می تواند دچار افت وزنی شود. غذاهای آسیب دیده یا برگشتی یا آن هایی که درست فرموله نشده اند را برای جلوگیری از آلودگی باید به خوبی نگهداری کرد. فراوری دوباره یا معدوم کردن این کالاها باید به درستی انجام شود.
ثبت اسناد ومدارک این مهم به خصوص در مورد غذاهای حاوی دارو ضروری است.
 فراوری مواد خام
فرآوری اشاره به عملیاتی دارد که با استفاده از تجهیزات برروی مواد خام یا حد واسط انجام شده وتولید محصول را اقتصادی می کند.اجزای فرآوری شامل تجهیزات آسیاب , الک ها , پلت سازها , اکسترودرها , مخلوط کن ها , کیسه گیری وانبارش می باشد.کارکنان این دستگاه ها باید آموزش دیده باشند واسناد مربوط را تهیه کنند.برای حفظ کیفیت محصول باید به طور منظم مواد خام ومحصول نهایی بررسی شوند.
 فرمول نویسی و تولید غذای آبزیان :
غذای آبزیان باید توسط متخصص تغذیه وبراساس نوع آبزی وفرمول مورد نظر تولید شود. مواد خام باید آسیاب شوند واین مهم در تجهیزات مربوط انجام می شود. بعد ازهمگن شدن مواد خام اقدام به شکل دهی آن (پلت یا ذرات ریز) می شود.خنک سازی مرحله بعدی عملیات است. غذای سردوخنک شده آماده کیسه گیری وتحویل به مزارع است. اندازه ذرات غذا باتوجه به نوع آن توسط تجهیزات مناسب انتخاب می شود. پایداری غذا در محیط آبی از جمله ویژگی هایی است که درتولید آن باید مدنظر قرار گیرد.
از آنجا که فرآوری نمی تواند تمام آلودگی ها را حذف کرده ویا نابود کند از این رو عاری بودن کلیه تجهیزات و وسایل از کپک ها وسایر آلاینده ها وحشرات منجر به تولید محصول نهایی با کیفیت می شود. برای حفظ تازگی موادی نظیر روغن های مصرفی اسید آمینه و ملاس باید آنها را مطابق توصیه های تولید کننده نگهداری کرد.
تمیز وپاک کردن مواد اولیه با توجه به نوع وماهیت آنها ضروری است.بیشتر کارخانه های غذای آبزیان دارای سیستم های تمیز کننده ی دانه های غلات هستند ،این سیستم ها برای جمع آوری دانه های شکسته ,ذرات فلزی ودیگر اجرام فیزیکی آلوده کننده طراحی شده اند.در صورت آلوده بودن مواد افزودنی باید نسبت به کنترل آنهاو در صورت ضرورت رد آنها اقدام کرد.
آبزیان حساسیت زیادی به مواد شیمیایی نظیر مواد ضد عفونی کننده دودزا دارند از این رو انتخاب , جابه جایی ونگهداری مواد افزودنی باید به دقت انجام شود. طراحی مخازن وظروف نگهداری وجابه جایی مواد افزودنی باید به گونه یی باشد که جوندگان ,حشرات وسایر آفات به آن دسترسی نداشته باشند,شستشوی منظم امکانات نگهداری منجر به بالا رفتن کیفیت محصول نهایی می شود. یکی از مهمترین اجزای نگهداری مواد افزونی , تنظیم صحیح ورود وخروج مواد براساس زمان دریافت وکوتاه کردن این زمان و مدت جابه جایی آن است.
با توجه به نوع سیستم تولیدی اندازه ذرات مواد افزودنی می تواند متغیر باشد در غذای آبزیان اندازه ذرات غذا بسیار کوچک است بطور معمول تولید غذای پلت ارزان تر از غذای استروژن است.تولید این غذا بستگی به عواملی نظیر نوع ورفتار گونه ی مورد پرورش , نوع مواد افزودنی ومنابع آن دارد. توسعه آبزی پروری به دلیل استفاده تلفیقی از سیستم های پلت واستروژن بوده است.
 بسته بندی و برچسب زنی
بسته بندی موجب حفاظت از محصول نهایی در برابر نور،رطوبت وآلاینده های محیطی می شود. همراه با برچسب زنی مشخصات محصول باید روی آن درج شود تا پرورش دهنده از محتوای بسته ونوع محصول مطلع شود. در صورتیکه غذا حاوی دارو باشد اخطارهای لازم باید روی برچسب وبسته ذکر شود. در صورت حمل فله یی غذا, کدگذاری آن به طور مناسبی انجام شود.
 انبار و حمل و نقل
در تولید وجابه جایی غذای آبزیان باید احتیاط های لازم بعمل آید.حمل وانبار محصول نهایی نیز باید به دقت انجام شود. غذای بسته بندی شده باید روی بارچین ودور از نور نگهداری شود. برای اطمینان از گردش مناسب هوا باید دو بارچین حداقل 30 سانتی متر از هم فاصله داشته باشد. نگهداری محصول باید براساس سیاست ورود اول خروج اول باشد. انبار محصول باید رضایت مشتری را به همراه داشته باشد.
 روشهای نمونه برداری و تحلیل اطلاعات
نمونه برداری مواد خام ومحصول نهایی باید به طور مرتب انجام شود.محصول نهایی باید مطابق با استاندارد وفرمول مربوط تولید شده باشد.نمونه برداری وآزمایش باید تولید مناسب محصول وعاری بودن آن از مواد آلاینده ومضر را تایید کند.
فراخوانی محصول معیوب یا بد بسته بندی شده
 غذای آبزیان از مواد افزودنی متنوعی تولید می شود. فراخوانی محصول غیر منطبق وآلوده ضرورتی است که باید براساس قوانین دولتی به اجرا درآید. فراخوانی محصول یعنی جمع آوری محصول آلوده یا غیر منطبق از بازار ومحل های عرضه شده که باید به موقع انجام شود.
 نظافت کارخانه و ایمنی کارگر
کارخانه غذای آبزیان باید دارای برنامه نظافت وگندزدایی تجهیزات ومحیط باشد.برنامه صحیح نگه داری نیز ضمن حفاظت از محصول موجب ایمنی کارگران نیز می شود. حفظ محیط کارخانه وظیفه ی همه کارکنان است ودر نگه داری درست آن باید دقت کرد.
 نگه داری و تعمیرات
برای تولید مداوم وپیوسته محصولی با کیفیت،داشتن برنامه نگه داری وتعمیرات ضروری است. تعمیر تجهیزات باید به موقع انجام شود ,در غیر این صورت ممکن است محصول طبق فرمول انجام نشود و عملیات فرآوری به دقت صورت نگیرد. چنین مواردی به پرورش دهندگان آبزیان نیز آسیب می رساند و سلامت انسان را هم به مخاطره می اندازد.
نگه داری صحیح موتورها , ترازها , دای های پلت, نقاله ها وتمام اجزای تولید برای تولید محصولی با کیفیت ضروری است. عیب های مکانیکی در کارخانه های غذای آبزیان نیز دیده می شود. از این رو توجه به نگه داری وتعمیر به موقع آنهاحائزاهمیت است. عدم توجه به این موارد هزینه فراخوانی محصول را افزایش داده ومنجر به صدمه زدن به تولید کننده ومصرف کنندگان می شود . تدوین برنامه نگه داری وتعمیرات واتخاذ اقدام های پیشگیرانه در کارخانه های غذای آبزیان ضروری است.
 کارکنان
بدون داشتن کارکنان با تجربه وآموزش دیده تولید غذای با کیفیت امکان پذیر نیست. آموزش بدو ورود کارکنان باید جز سیاست های مدیریت کارخانه باشد. مدیر کارخانه باید در زمینه فن آوری تولید غذا ,جا به جایی وفرآوری مواد اولیه , انبار وحمل محصول آموزش دیده باشد. در ضمن برای تضمین تطابق محصول با ویژگی های مورد نظر مدیریت باید اسناد تولید ومدارک مربوط به ردیابی محصول نهایی را نگه داری کند. کارکنان باید موارد مربوط به ایمنی محصول را آموزش ببیند. بهداشت محصولات دامی باید مورد توجه قرار گیرد.
 مستند سازی
اسناد باید بطور نظام مند نگه داری شوند. اسناد ومدارک تولید وتضمین کیفیت باید جمع آوری شود. هدف اصلی این مهم , کاهش خطرات واشتباهات است. برای رسیدن به هدف تعیین نقاط بحرانی ومراقبت از آنها وتدوین نظام نامه کنترل کیفیت حائزاهمیت است. کارکنان باید براساس شرح وظایف نوشته شده وظیفه خود را انجام دهند. ردیابی وبررسی محصول معیوب نیز باید براین اساس انجام شود. تاریخچه هر محصول ونحوه فرآوری , تولید , انبار وحمل آن باید مستند شود.