عوامل مؤثر بر پروتئین و چربی شیر

مواردی از قبیل مشکلات خنک کردن شیر و تانک، مشکلات نمونه‌گیری و لوله‌کشی بی‌دقت لوله‌های انتقال شیر ممکن است به کاهش چربی و پروتئین شیر منجر شود.

---

عوامل مؤثر بر پروتئین و چربی شیر
فاکتور‎های مؤثر بر ترکیبات شیر
1- فاکتورهای غیرتغذیه‎ای
- مرحله شیردهی: بالاترین درصد چربی و پروتئین شیر اواخر شیردهی و پایین‌ترین سطح آن‎ها بعد از زایمان، مخصوصاً پیک تولید، است.
- سن: از اولین تا پنجمین دوره شیردهی به علت افزایش سطح تولید شیر به ازای هر دوره، چربی شیر 2/0 درصد و پروتئین شیر 2/0 تا 05/0 درصد کاهش می‎یابد.
- فصل: در فصول گرم و مرطوب کاهش درصد چربی و پروتئین شیر اتفاق می‎افتد و در فصل زمستان افزایش تدریجی در ترکیبات (چربی و پروتئین) شیر را شاهد هستیم. این تغییرات تحت تأثیر نوع خوراک و نحوه خوراک دادن تعدیل یا افزایش می‎یابد.
- ورم پستان: ورم پستان چربی و کازویین شیر را کاهش و در مقابل حجم پروتئین خون (گاما گلبولین) موجود در شیر را افزایش می‎دهد. حجم سلول‎های بدنی(SCC)  شیر طی ورم پستان زیاد می‎شود. گله‎هایی که در آن‎ها ورم پستان وجود دارد، SCC موجب کاهش ۲-۳ برابر قیمت شیرشان می‎گردد. در برخی کشورها برای ترغیب گاودارها برای کاهش SCC در شیر گله جایزه قرار داده‌اند.
- اشتباهات فنی: مواردی از قبیل مشکلات خنک کردن شیر و تانک، مشکلات نمونه‌گیری و لوله‌کشی بی‌دقت لوله‌های انتقال شیر ممکن است به کاهش چربی و پروتئین شیر منجر شود.
- ژنتیک و وراثت: ژنتیک تا 55 درصد روی چربی و پروتئین شیر در گاوهای مختلف تأثیر دارد. البته نباید محیط و اثرات متقابل بین محیط و ژنتیک را نادیده گرفت. چربی و پروتئین شیر خیلی بیش‌تر از خود شیر و ترکیبات آن قابل توارث هستند. شیر با مقدار چربی و پروتئین خود همبستگی مثبتی دارد، ولی با درصد چربی و پروتئین دارای همبستگی منفی است.
2-  فاکتورهای تغذیهای:
فاکتورهای تغذیه ای تأثیر گذارترین فاکتورها بر روی شیر و ترکیبات آن می باشند که با نحوه مدیریت همبستگی مستقیم دارد. اگر تغییری در جیره حاصل گردد چربی شیر بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرد تا پروتئین. برای مثال چربی شیر ظرف ۷-۲۱ روز با عوض شدن جیره تغییر خواهد کرد در صورتی که پروتئین ۳-۶ هفته طول می کشد تا این تغییر را نشان دهد.
منشاء ترکیبات شیر
با هضم میکروبی فیبر جیره، در شکمبه اسید استیک و اسید بوتیریک تولید می‌شود که پس از انتقال به پستان در تولید نیمی از چربی شیر دخالت دارد. نیم دیگر چربی شیر از طریق چربی موجود در جیره و چربی قابل تبادل در بدن تأمین می‌شود. میکروب‌های شکمبه، پروتئین‌های جیره را به پروتئین‌های میکروبی که حاوی اسید آمینه‌های ضروری است تبدیل می‌کنند. غدد پستانی برای تولید پروتئین شیر این اسید آمینه‌ها را مورد استفاده قرار می‌دهند؛ انرژی مورد نیاز برای این مسیر متابولیکی را گلوکز تأمین می‌کند. گلوکز، خود، یا از اسید پرپیونیک تولیدی در شکمبه فراهم می‌شود و یا از گلوکز جذب شده در دیواره روده. بنابراین اگر پرپیونات، کم تولید شود، اسید آمینه نیز کم تولید می‌شود که همین مقدار کم نیز وارد فرایند گلی‌کونئوژنز شده و به گلوکز تبدیل می‌گردد. البته کازویین شیر از اسیدهای آمینه قابل دسترس تولید می‌شود که مجموعاً همراه با آلبومین‌ها و ایمنوگلوبولین‌های خون مترشحه در شیر به عنوان پروتئین شیر محسوب می‌شوند، ولی کیفیت آن به دلیل عدم حضور اسیدهای آمینه ضروری موجود در شیر پایین است.
تأثیر شکمبه
حضور مقادیر کافی پروتئین، فیبر مؤثر و هیدروکربن‌های قابل دسترس که سریع تخمیر می شوند، برای عملکرد صحیح شکمبه و حفظ سطح اپتیمم ترکیبات شیر در جیره مورد نیاز است.
مدیریت خوراک دادن: خوراک دادن به دو شکل TMR وTMR-non  امکان‌پذیر است. در نوع TMR-non، اجزاء خوراک به طور جداگانه در اختیار دام قرار میگیرد، به طوری که دام توانایی انتخاب را دارا است. در مدل  TMR  اجزاء خوراک به گونه‌ای باهم مخلوط می‌شود که دام قدرت انتخاب نداشته باشد. بدین ترتیب تمام احتیاجات غذایی دام با مصرف آن تأمین می‌گردد. عیب TMR-non این است که شاید دام در خوردن یکی از اجزاء خوراک زیاده‌روی کند و در مقابل از خوردن جزء دیگر امتناع ورزد که این امر منجر به عوارضی مانند اسیدوز، سندروم چاقی، کاهش چربی شیر و غیره خواهد شد. در TMR این احتمال وجود دارد که غذا خوش‌خوراک نباشد و دام میلی به خوردن آن در حد کامل ظرفیت دستگاه گوارش خود نداشته باشد، در چنین حالتی بسته به مقدار مصرف مقدار تولید نیز پایین می‌آید.
وضعیت بدنی
در دوره شیردهی آینده گاوهای لاغر و چاق اواخر دوره آبستنی، چربی و پروتئین شیر کاهش خواهد یافت. در ابتدای شیرواری کاهش وزن به طور کوتاه مدت چربی شیر را افزایش می‌دهد که در گاوهای لاغر این پتانسیل وجود ندارد و گاوهای چاق نیز دچار بیماری کتوز می‌شوند.
انرژی جیره
اگر انرژی جیره بالا و فیبر جیره پایین باشد، موجب کاهش چربی و افزایش پروتئین شیر می گردد و برعکس. عدم کیفیت علوفه، عدم بالانس جیره از نظر پروتئین و مواد معدنی، پایین بودن کنسانتره در جیره از عواملی هستند که موجب کاهش سطح پروتئین شیر می گردد.
پروتئین جیره
در سه هفته آخر آبستنی و ابتدای زایش، دام بیش از هر چیز در جیره به پروتئین نیاز دارد، در غیر این صورت پروتئین شیر به شدت پایین می‌آید. قابل ذکر است که فزونی بیش از حد پروتئین در جیره موجب افزایش پروتئین شیر نگشته و مازاد بر نیاز دام دفع می‌گردد. پروتئین جیره باید از نظر پروتئین قابل تجزیه و غیر قابل تجزیه در شکمبه، سطح سیلاژ علوفه‌ای، پروتئین محلول و NPN بالانس باشد، حتی برای گاوهای پرتولید نیاز به بالانس اسیدهای آمینه نیز هست.
کنسانتره جیره
به کار بردن کنسانتره و کربوهیدرات‌های غیرفیبری(NFC)  بالا و علوفه پایین در جیره، سبب افزایش تولید اسید پرپیونیک و کاهش اسید استیک در شکمبه شده و در نتیجه پروتئین شیر افزایش و چربی شیر کاهش می‌یابد. معمولا ًاگر مقدار ۳۸-۳۶ درصد از ماده خشک جیره را NFC تشکیل دهد، تولید ترکیبات شیر در حد مطلوب خواهد بود.
علوفه جیره
۴۰-۴۵ درصد ماده خشک جیره گاوهای شیری را علوفه تشکیل می‌دهد که شامل سیلوی ذرت و علوفه‌هایی با درصد فیبر بالا می‌گردد. اندازه علوفه خرد نباید آن‌قدر ریز باشد که منجر به تولید بیش‌تر اسید پرپیونیک نسبت به اسید استیک شود؛ همچنین نباید آن‌قدر بلند باشد که از لحاظ فیزیکی برای خوردن خوراک کافی و تأمین احتیاجات دام محدودیت ایجاد کند. اندازه علوفه باید مناسب باشد تا جیره به صورت TMR به دام‌ها ارائه شود.
چربی یا روغن افزودنی به جیره
وقتی چربی از پنج درصد ماده خشک جیره تجاوز کند برای میکروب‌های شکمبه سمی خواهد بود و هضم فیبر کاهش خواهد یافت. اگر مقدار مصرفی چربی (مخصوصاً اسیدهای چرب غیر اشباع) ۶-۷ باشد، شکمبه از حرکت طبیعی خود باز می‌ایستد. باید به عدم فاسد بودن چربی نیز توجه کرد، زیرا درصورت مصرف چربی فاسد چربی شیر تا سطح حداقل خود پایین می‌آید. البته طبق یک فرضیه اثبات نشده اگر چربی به کار رفته در جیره کم‌تر از پنج درصد باشد، موجب افزایش چربی شیر خواهد شد.
چربی شیر بالا
اگر گله با علوفه خوب و باکیفیت همراه با سطح مناسبی از کنسانتره تغذیه شود، چربی شیر گله در سطح بسیار مناسبی خواهد بود. لازم به ذکر است که چربی خیلی بالا در شیر نیز به دلیل کاهش تولید شیر، غیر اقتصادی است.
خلاصه مطلب این که تولید مناسب شیر و ترکیبات آن به شرط تنظیم جیره‌ای از نظر فیزیکی و شیمیایی متناسب با تمام احتیاجات دام دست‌یافتنی است. تست منظم انرژی، پروتئین و مواد معدنی علوفه، تست منظم TMR  از جهت تأمین تمام احتیاجات دام، ارزیابی اندازه علوفه و TMR، دیدن رکوردهای قبلی ترکیبات شیر و بازرسی وضعیت بدنی دام جهت صحیح بودن برنامههای تغذیهای که در گله اعمال میشود، از جمله راه‌هایی است که مدیر گله را به هدف فوق می‌رساند.