بی‌توجهی به اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی


دسته بندی: اخبار کشاورزی
بی‌توجهی به اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی

بخش کشاورزی ایران با سهم 90 درصدی، بیشترین میزان مصرف آب کشور را ‏دارد و بیش از 80 درصد منابع آب در این بخش به هدر می رود‏‎.‎
90‏‎ ‎درصد آب کشور در بخش کشاورزی استفاده می‌‌شود که ۸۰ درصد این آب هدر می‌رود، با این حال ‏شاخص‌ترین برنامه جلوگیری از هدررفت آب، اجرای آبیاری تحت فشار است که از 1.2 میلیون هکتار فراتر ‏نرفته است‎.‎
به گزارش خبرگزاری فارس، بخش کشاورزی ایران با سهم 90 درصدی، بیشترین میزان مصرف آب کشور را ‏دارد و بیش از 80 درصد منابع آب در این بخش به هدر می رود‏‎.‎
مدیریت منابع آب کشور مناسب نیست و طی سالهای اخیر شاهد کاهش منابع آب‌های زیر زمینی کشور هستیم‎.‎
مسئولان ارشد کشوری نیز مدام در این مورد صحبت می‌کنند، اما همچنان در روی همان پاشنه قبلی می‌چرخد، ‏مقام معظم رهبری در بخشی از سخنان خود در پیام نوروزی سال 90 که به سال اصلاح الگوی مصرف نام‌گذاری ‏کردند، با تاکید بر لزوم اصلاح شیوه‌های آبیاری و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی تأکید کردند: ‏‏«امروز در کشور 90 درصد آبی که مصرف می‌کنیم در بخش کشاورزی مصرف می‌شود. اگر شیوه‌های آبیاری ‏کشاورزی را دولت بتواند به توفیق الهی اصلاح بکند و اگر از این 90 درصد 10 درصد کم بشود، شما ببینید چه ‏اتفاقی می‌افتد. ما در بخش‌های دیگر – بخش خانگی، بخش صنعتی و سایر بخش‌هایی که به آب نیاز دارد – فقط با ‏‏10 درصد آب کشور کار می‌کنیم و از 10 درصد آب کشور استفاده می‌کنیم. اگر بتوانیم در بخش کشاورزی ‏‏10درصد صرفه‌جویی کنیم، در واقع دو برابر امکانات بهره‌برداری در بخش غیرکشاورزی به وجود می‌آید که ‏این امر بسیار با ارزش است‏‎.»‎
ایشان پیش از این نیز به اصلاح الگوی مصرف و اصلاح شیوه‌های آبیاری و صرفه جویی آب در بخش ‏کشاورزی تأکید نموده‌اند: «مصرف آب در بخش کشاورزی ایران 90 درصد است، در حالی‌که متوسط جهانی ‏مصرف آب در بخش کشاورزی حدود 70 درصد است‏‎».‎
این بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در مورد استفاده بیش از حد آب در بخش کشاورزی است‏‎.‎
همچنین رئیس جمهور نیز اخیرا شورای عالی آب را راه‌اندازی کرد و اولین جلسه آن نیز به ریاست خودش ‏برگزار شد‎.‎
وزیر نیروی دولت دهم در نماز جمعه تهران به بحران آب اشاره و تصریح کرده بود: شیرین‌سازی آب از ‏دریاهای شمال و جنوب کشور را و همچنین انتقال آب از فرامرزها به ویژه کشور تاجیکستان را در برنامه دارند‏‎.‎
اما وزیر نیروی دولت یازدهم نیز هفته گذشته در نشست خبری شورای گفت‌وگو که در نهاد ریاست‌جمهوری ‏برگزار شد ،با یادآوری اهمیت آب در کشور گفت: 290 دشت آبی کشور با وضعیت بحرانی کمبود آب مواجه ‏هستند‎.‎
وی یکی دیگر از روشهای مدیریت و صرفه‌جویی مصرف آب را تلاش کشاورزان در این باره ذکر کرد و افزود: ‏اصلاح الگوی کشت، تغییر روش‌های آبیاری و استفاده از سیستم تحت فشار و بارانی و نیز کشت گلخانه‌ای را از ‏جمله راه‌هایی است که می‌تواند مصرف آب را کاهش داده و نیز موجب افزایش درآمد کشاورزان شود، تا در ‏نهایت نیز با سود‌آوری کار کشاورزی، ضمن رعایت الگوی مصرف آب، سفره‌های آبی زیر زمین نیز غنی شوند‏‎.‎
چیت‌چیان در این نشست با بیان اینکه بخش زیادی از آب در بخش کشاورزی به هدر می‌رود، افزود: اصلاح ‏الگوی کشت، تغییر روش‌های آبیاری و استفاده از سیستم تحت فشار و بارانی و نیز کشت گلخانه‌ای از جمله ‏راه‌هایی است که می‌تواند مصرف آب را کاهش دهد‏‎.‎
عیسی کلانتری دبیرکل خانه کشاورز در کنگره سراسری خانه کشاورز حدود دو هفته پیش گفت: وضعیت آب ‏کشور به حدی بحرانی است که با ادامه این روند، در 20 سالگی نه تنها آب کشاورزی، بلکه آب مصرفی هم ‏نخواهیم داشت‏‎.‎
همه این‌ها نشان دهنده این است که موضوع کمبود آب برای مسئولان کشور بسیار مهم است، به ویژه اینکه با ‏تغییرات آب و هوایی که در دنیا اتفاق می‌افتد، خیلی‌ها بر این باورند منطقه‌ای که ایران در آن قرار دارد، خشک‌تر ‏خواهد شد‎.‎
از سوی دیگر مصرف آب هر سال 1.3 میلیارد مترمکعب به دلیل افزایش جمعیت کشور اضافه می‌شود که همه ‏اینها لزوم کنترل و کاهش آب مصرفی در بخش کشاورزی چند برابر می‌کند‎.‎
آب چگونه هدر می‌رود؟
متوسط عملکرد تولید محصولات کشاورزی کشور ایران در قیاس با سایر کشورها پایین است، در ایران برای ‏تولید 1 کیلوگرم محصول 2000 لیتر آب مصرف می‌شود، در حالی‌که این رقم در کشورهای در حال توسعه ‏‏1300 لیتر آب است‏‎.‎
طبق گزارش‏‎ (FAO) ‎راندمان(بازدهی) آب آبیاری در کشور 32 درصد است، یعنی حدود 68 درصد آب آبیاری ‏هم به استفاده گیاه نمی‌رسد، در حالی‌که براساس گزارش فائو این رقم در لیبی 60 درصد، هند 54 درصد، مصر ‏‏53 درصد، سوریه 45 درصد، پاکستان 44 درصد، عربستان 43 درصد، ترکیه 40 درصد، چین 36 درصد، ‏ایران 32 درصد است‏‎.‎
هم‌چنین ضایعات محصولات کشاورزی از نقطه‌ برداشت، حمل و نقل، نگهداری و مصرف در ایران 30 تا 35 ‏درصد است که به نوعی هدر رفت آب محسوب می‌شود‎.‎
از سوی دیگر پرت و هدررفت آب در زمان آبیاری نیز بالاست، روش معمول و رایج آبیاری روش سنتی غرقابی ‏است که هدررفت آب را چند برابر می‌کند‎.‎
هر سال بین 13 تا 35 درصد محصولات کشاورزی به صورت ضایعات از بین می‌رود که معادل 13 تا 35 ‏میلیارد مترمکعب از منابع آبی کشور است‏‎.‎
چه باید کرد؟‏
یک کارشناس آب به خبرنگار فارس گفت: کارایی مصرف آب، قیمت‌گذاری و پذیرفتن آب به عنوان یک کالا و ‏تعیین و اعمال ارزش واقعی آن، افزایش راندمان آبیاری، تعیین الگوی کشت بهینه، کنترل رشد جمعیت و ‏اشتغال‌زایی، کاهش ضایعات کشاورزی و‌مدیریت یک‌پارچه‌ منابع آب، آموزش بهره‌برداران و کشاورزان و انتقال ‏دانش نوین آبیارى توسط ناظرین به مزارع همراه با یک‌پارچه سازى اراضى می‌تواند کارساز باشد‏‎.‎
ابراهیم مرادزاده گفت: نبود مدیریت یک‌پارچه بر منابع آب مهم‌ترین مشکل در مدیریت منابع آب کشور است‏‎.‎
هم اکنون وزارت نیرو و جهاد کشاورزی هر کدام متولی استفاده از بخشی از منابع آب هستند. در طراحی ‏کانال‌های آبرسانی هم وزارت نیرو و هم وزارت جهاد کشاورزی فعالیت می‏کنند، در ساخت سدها تا ظرفیت ‏مشخصی وزارت جهاد کشاورزی و در مقیاس‌های بالاتر وزارت نیرو متولی هستند. از طرفی جهت احیا و حفظ ‏ذخایر آب زیرزمینی تغذیه‌ مصنوعی به وزارت نیرو و پخش سیلاب به وزارت جهاد کشاورزی محول شده است‏‎.‎
بنابراین نبود یک‌پارچگی مدیریت منابع و توزیع آب منجر به عدم استفاده بهینه از منابع شده و به دلیل وجود ‏تشکیلات اداری موازی هزینه‏های عمومی بخش آب افزایش یافته و از طرف دیگر تداخل وظایف به وجود ‏آمده ‏است‎.‎
این کارشناس آب گفت: از سوی دیگر مدیریت نامناسب منابع آب، ضعف و عدم کارایی قوانین از دیگر مشکلات ‏این بخش است، همین قوانین موجود نیز به علت ضعف‏های اداری موجود از جمله کمبود کارکنان و تجهیزات قابل ‏اجرا نیستند. به عنوان نمونه می‏توان به حفر چاه‌های غیرمجاز و یا افزایش عمق چاه‌های بدون مجوز اشاره کرد ‏که هیچ‌گاه به درستی در کشور اجرا نشده است‏‎.‎
پیشنهاداتی برای بهبود اوضاع‏
مرادازده گفت: مقدار ماده‌ خشکی که توسط گیاه به ازای هر مترمکعب آب حاصل می‌‌شود، به عنوان شاخص ‏تعریف شده است کارایی مصرف آب در ایران 75/0 کیلوگرم بر مترمکعب است و با افزایش 10 درصدی ‏کارایی مصرف آب می‌توان حدود 8 میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی کرد که از مجموع مصرف آب در شرب ‏و صنعت کشور بیش‌تر است‏‎.‎
این کارشناس آب معتقد است: سنتی بودن روش‌های تولید مشکل دیگری است بخش آموزش ترویج و تحقیقات ‏کشاورزی بیش از پیش باید به این مسأله توجه کرده و نقش خود را ایفا کند، بهره‌برداری بهینه از منابع آب، خاک، ‏نیروی انسانی و تکنولوژی در بخش کشاورزی زمانی میسر است که واحدهای بهره‌برداری آموزش کافی دیده ‏باشند‎.‎
وی گفت: اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی هم باید مورد توجه قرار گیرد، اجرای روش های بهزراعی و ‏به‌نژادی مانند اصلاح روش های کاشت، اجرای سیاست تغییر کاربری اراضی در الگوی کشت مبتنی بر مزیت ‏نسبی ،تلاش در جهت کاهش سطح کشت محصولات با مصرف بالای آب و اصلاح و توسعه کاشت گیاهان کم ‏توقع می‌توان اشاره کرد‏‎.‎
این کارشناس آب ادامه داد: علاوه بر این راهکارهای دیگری مانند توسعه کشت های گلخانه ای، اجرای سیستم ‏های آبیاری تحت فشار و مهار آب‌های فصلی می‌تواند تا حد قابل توجهی بر بهبود الگوی مصرف آب در ‏کشاورزی تاثیر مثبت داشته باشد‏‎.‎
طرح نجات آب
با محمد اسماعیل‌نیا نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در این زمینه گفت‌وگویی انجام دادیم‎.‎
وی از طرحی با عنوان «نجات آب» خبر داد که معتقد است در صورت اجرای آن تا 5 سال بیلان(تراز) منفی آب ‏در زمین‌ها و دشت‌ها مثبت می‌شود‎.‎
نائب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس گفت: در این طرح ابتدا مناطق اولویت‌دار انتخاب می‌شود و ظرفیت آبدهی ‏موتورهای آب که معمولا بیش از 20 تا 25 لیتر در ثانیه دبی دارند 5 لیتر در ثانیه کمتر می‌شود، کنتور حجمی ‏برای تمامی چاه‌ها نصب شده و انواع آبیاری تحت فشار بستگی به شرایط منطقه و خاک با مشارکت مردم و دولت ‏راه‌اندازی می‌شود‎.‎
اسماعیل نیا گفت: استخر چاهها هم دو منظوره برای ذخیره آب و پرورش ماهی استفاده می‌شود‎.‎
اسماعیل‌نیا گفت: در کنار این طرح کشاورزان ترغیب به کشت گلخانه‌ای می‌شوند که نسبت به کشت آزاد نیاز آبی ‏کمتری دارد. همچنین الگوی کشت مناسبی شامل کشت محصولات کم‌مصرف و مزیت‌دار اجرایی می‌شود. ‏ضایعات کشاورزی نیز که در حال حاضر تا 35 درصد باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی می‌شود، کنترل ‏می‌شود و از این راه هدررفت آب کمتر می‌شود‎.‎
وی ادامه داد: عملیات آبخیزداری صورت می‌گیرد تا آب در فرادست‌ها ذخیره شود همچنین در فرودست‌ها نیز ‏مدیریت در زمین‌های کشاورزی انجام می‌شود‎.‎
نائب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس تصریح کرد: در حالت کلی مدیریت آب، خاک، الگوی کشت و محصولات ‏زراعی در کنار مصرف کمتر از منابع زیر زمینی انجام می‌شود، ضمن اینکه با مدیریت مزرعه عملکرد در واحد ‏سطح نیز افزایش می‌یابد‎.‎
به هر حال وضعیت آب کشور با هشدارهایی که مسئولان می‌دهند بحرانی است و حتی برخی‌ می‌گویند در آینده ‏نزدیک جنگ دنیا بر سر آب خواهد بود، بیایید قبل از اینکه دیر شود عمل کنیم، به جای حرف و شعار باید عمل ‏کرد‎.‎

خبرگزاری فارس – 92/8/25‏