معرفی مونو کلسیم فسفات به عنوان منبع غذایی و خوراک دام

مونو کلسیم فسفات مورد نیاز بسیارى از صنایع دام و طیور-صنایع شیمیایى-کاشى وسرامیک و رنگ بوده وبازار ‏هدف آن تقریبا در همه جا وجود دارد.

مونو کلسیم فسفات ماده ضرورى کلیه مرغدارى و خوراک طیور و همچنین برخى از واحد هاى دامدارى و ‏کارخانجات خوراک طیور در کلیه سال مى باشد. این ماده در حال حاضر 100 درصد تولید داخل بوده و توسط ‏حدود 25 واحد فعال در کشور عرضه مى شود. و تولید آن در استان فارس که داراى منابعى غنى از کربنات ‏کلسیم را دارا است و نیز بازار مصرف مناسبى وجود دارد رونق دارد. بهاى فروش مونو کلسیم فسفات در پایان ‏سال 1384 بین 2900-3100 ریال متغیر بوده است. ‏

شرح فرآیند و فلوچارت تولید مونو کلسیم فسفات

محصول مونو کلسیم فسفات از دو ماده مهم اولیه تشکیل مى شود: ‏

الف- اسید فسفریک: این ماده در حال حاضر توسط شرکت بازرگانى پتروشیمى وارد کشور مى شود و در اختیار ‏واحد هاى تولید کننده مونو کلسیم فسفات قرار مى گیرد. اسید صنعتى وارداتى ابتدا بایستى طى روشهاى مختلف ‏عناصر سمى و مصر آن تا حد استاندارد کاهش یافته تا قابلیت استفاده در مونو کلسیم فسفات را داشته باشد که ‏مهمترین آن کاهش میزان فلوئور از 3-2 به حدود2/0-1/0 است. ‏

کنترل مواد نامحلول دانسیته و درصد فسفر از سایر فاکتورهاى کنترلى است که توسط آزمایشگاه انجام مى شود. ‏

ب- کربنات کلسیم: این ماده به صورت سنگ لاشه معدنى از منابع مربوطه استخراج و طى خط پودر سازى به ‏سایز مورد نظر که حدود 300-200 مش است تبدیل مى شود. کنترل کیفى این ماده بخصوص از نظر سایز- ‏درصد کلسیم- عناصر مضر مانند اکسید منیزیم و غیره ضرورى است که با انتخاب سنگ مناسب و کنترل ‏آزمایشگاهى صورت مى گیرد. ‏

این دو ماده پس از کنترلهاى ویژه وارد مخازن ذخیره مواد اولیه خط مونو کلسیم فسفات گردیده وپس از تنظیمات ‏خاص بصورت پیوسته وارد راکتورهاى مختلف شده و مراحل مختلف فرآیند را تا خشک کردن و دانه بندى طى ‏مى کند. ‏

درصد فسفر در خوراک هاى مختلف به شرح زیر است:

  ‏جدول1- درصد فسفر

  جدول2-فسفر دراستخوانهاى طیور گوشتى

 منابع تامین فسفر ‏

از سال 1940 نیاز به مکمل‌هاى غیر عالى فسفات در غذاى دام و طیور مورد توجه قرار گرفت و قبل از آن غالباً ‏از پودر استخوان یا فسفریت با فلوئور کم استفاده مى‌شده است. امروز در بیشتر کشورهاى دنیا  که تولید دام طیور ‏به شکل صنعتى رواج دارد فسفات‌هاى غیر آلى به منظور تکمیل رژیم غذایى و تامین غذایى مطلوب با هدف رشد ‏سریعتر و سالم‌تر حیوان مورد استفاده قرار مى‌گیرد. ‏

در اغلب کشورهاى توسعه فسفات به صورت فسفریت به کار مى‌رود و یا هیچگونه مکمل معدنى به جیره دام و ‏طیور اضافه نمى‌شود در بین مکمل‌هاى غیر آلى فسفاته دى کلسیم فسفات و یا منوکلسیم فسفات متداولتر از دیگر ‏منابع فسفات است ولى در ایلات متحده بیشتر ترکیب این دو به صورت حدود 65%  دى و 35% منو که ‏اصطلاحاً دى فس گفته مى‌شود استفاده مى‌گردد. ‏

ولى آنچه که از نظر متخصصین تغذیه داراى اهمیت است میزان فسفر قابل جذب در فرآورده است تولید کنندگان ‏منو و یا دى کلسیم فسفات در دنیا غالباً فسفر مورد نیاز را از سه منبع زیر تامین مى‌کنند: ‏

الف) سنگ فسفات ( مواد معدنى فسفاتات به صورت آپاتیت، فسفریت، گوانو) ‏

ب) استخوان و ضایعات دامى ‏

ج) اسید فسفریک ‏

در مورد بند الف که مى‌توان اصطلاحاً آن را روش مستقیم گفت، تولید کنندگان با استفاده از تکنولوژى وسیع و ‏پیچیده با استفاده از کمى سنگ فسفات در کنار شیر آهک و یک پروسه نسبتاً طولانى شیمیایى ـ فیزیکى ‏فرآورده‌هاى مختلفى از جمله دى کلسیم فسفات تولید مى‌کند سیستم به گونه‌اى طراحى شده که عناصر سمى و ‏سنگین و مزاحم در مراحل مختلف جدا مى‌گردد این روش بیشتر در کشورهاى پیشرفته که داراى تکنولوژى بالایى ‏هستند مورد استفاده قرار مى‌گیرند. ‏

در مورد بند ب استفاده از استخوان و دیگر ضایعات دامى که معمولاً در کارخانجات تولید ژلاتین به عنوان منبع ‏فسفر مطرح است. از روشهاى متعادل در اروپا امریکا و خصوصاً اروپاى شمالى بوده و سهم عمده‌اى را در تولید ‏فرآورده‌هاى فسفاته دارند باید گفت این روش تکنولوژى خاص خود و مواد اولیه فراوانى نیاز دارد که از ‏کشتارگاه‌ها و مراکز عمده‌ى بسته بندى محصولات پروتئینى جمع آورى مى‌گردد. ‏

لازم است اضافه شود براى تهیه پودر استخوان تنها روشى که مورد تایید و قبول متخصصین جدا کردن خاکستر ‏استخوانها و دیگر ضایعات دامى است متاسفانه در ایران استفاده از مواد شیمیایى مانند بنزین و غیره براى از بین ‏بردن بقایاى گوشت و چربى استخوانها در بعضى از کارگاه‌ها مرسوم شده است که مصرف پودر استخوان تهیه ‏شده با این روش اثرات نامطلوب و بعضاً کشنده براى دام طیور دارد. لیکن در صورتى که خاکستر استخوانها از ‏طریق حرارت دادن (550 درجه در 24 ساعت) تهیه شود و خاکستر به دست آمده تقریباً سفید مایل به خاکسترى ‏بوده و به روش کاملاً استریل و مراقب از عدم آلودگى ثانویه از طریق محیط، جمع آورى و بسته بندى شود این ‏خاکستر یکى از بهترین منابع تامین فسفر براى دام طیور است. ‏

در مورد بند ج یعنى استفاده از اسید فسفریک در کنار ترکیبات معدنى به خصوص کربنات‌هاى کلسیم از نوع ‏کلسیت به جهت بهره‌گیرى تکنولوژى نسبتاً ساده تحقیق تنها روش متداول در ایران و بسیارى از کشورها است به ‏عقیده کارشناسان استفاده از اسید فسفریک براى تولید کلسیم فسفات کارى سهل است. به این معنى اگر صرفاً یک ‏ترکیب شیمیایى از اسید فسفریک و مواد معدنى مد نظر باشد کارى است بسیار آسان ولى اگر هدف تولید محصولى ‏باشد که فسفر و کلسیم در یک رابطه صحیح علمى و صنعتى در کنار هم قرار بگیرند و محصول به اصطلاح ارتو ‏فسفات باشد و عناصر سمى و فلوئور آن به حد نرمال و زیر آن برسد از نظر فیزیکى گرانوله باشد کارى است ‏مشکل ولى مقبول. ‏

چناچه کلسیم فسفات تولیدى که داراى مشخصات ذکر شده در بند ج مى باشد در کنار تمام خواصى که  مثبتى که ‏کلسیم وفسفر جیره دام وطیور دارند حداقل دو نقش دیگر خواهند داشت که عبارتند از: ‏

الف-جلوگیرى از مسمومیت هاى احتمالى و عوارض بعدى ‏

ب-تامین فسفر و کلسیم مورد نیاز دام و طیور وکمک به جذب سایر مواد موجود در جیره غذایى(کاهش تبدیل ‏ضریب غذایى) و افزایش بازده. ‏

جدول3-درصد دى کلسیم فسفات در جیره انواع طیور

‏  ‏ضرورى است درتوضیحاتى در مورد جدول فوق داده شود درصد کلسیم فسفات مورد نیاز طیور با توجه به مواد ‏اولیه به کار رفته در جیره آنها در هر جیره متفاوت است. ‏

مصرف مونوکلسیم فسفات در تغذیه دام و طیور ‏

این ماده بعنوان مکمل کلسیم و فسفر در تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار مى‌گیرد. قابلیت جذب مونوکلسیم ‏فسفات کریستاله (4 ـ 8 درصد) است درجه کارائى ‏Lpliciency‏ یا ‏Degrecol‏ در مونوکلسیم فسفات کریستاله ‏‏125 ـ 110 مى‌باشد. مونوکلسیم فسفات که داراى 9/16 درصد کلسیم و 6/24 درصد فسفر باشد در مقایسه با دى ‏کلسیم فسفات با 24 درصد کلسیم و 18 درصد فسفر داراى ارزشى برابر 136 درصد بوده یعن با توجه به میزان ‏فسفر مونوکلسیم فسفات ارزش آن 36 درجه بیشتر از دى کلسیم فسفات مى‌باشد لذا با توجه به بالا بودن میزان ‏فسفر و قابلیت حلالیت بیشتر مونوکلسیم فسفات و همچنین فراوانى منابع کلسیم در داخل کشور خرید مونوکلسیم ‏هیدراته از خارج از کشور توصیه مى‌شود. ‏

لازم به توضیح است که در تغذیه نشخوارکنندگان مى‌توان از مونو و دسى و ترى کلسیم فسفات استفاده نمود زیرا ‏در شبکه نشخوارکنندگان دسى و ترى کلسیم براحتى شکسته و تبدیل به هونو مى‌شود ولى در تغذیه طیور این امر ‏متفاوت است و با اضافه کردن کلسیم به راحتى مى‌توان کلسیم و فسفر جیره را بالانس کرد. ‏

تولید ‏MCP‏ و مقایسه آن با ‏DCP‏ ‏

در ارتباط با تولید مونوکلسیم فسفات لازم به ذکر است که اولاً ‏MCP‏ به اسیدهاى فسفریک کمترى نسبت به ‏DCP‏ ‏نیاز دارد ثانیاً در هنگام تولید ‏MCP‏ گازهاى سمى کمترى تولید مى‌شود (در مقایسه با ‏DCP‏) ثالثاً پس مانده‌هاى ‏زائد و مضر در تولید ‏MCP‏ کمتر است. ‏

مشخصات مونوکلسیم فسفات ‏

‏1ـ رطوبت حداکثر 2 درصد 2ـ فسفر کل ‏N‏33 درصد 3ـ قابلیت حل در اسیدسیتریک حداقل 99درصد 4ـ قابلیت ‏حل در آب 80 درصد 5ـ فرم: کریستال 6ـ ‏P‏2‏O‏5 52 درصد و تا 50 درصد هم قابل قبول است 7ـ گرانول و ‏کریستال هیدراته باشد 8ـ مواد غیرمحلول در اسیدکلریدریک کمتر از یک درصد باشد 9ـ سدیم ‏Na‏ حداکثر یا ‏کمتر از 1 درصد 10ـ آهن ‏Fe‏ حداکثر یا کمتر از 9/0 درصد 11ـ منیزیم ‏Mg‏ حداکثر یا کمتر از 15/0 درصد ‏‏12ـ سولفات ‏So‏4 حداکثر یا کمتر 15/0 درصد 13ـ کلر حداکثر یا کمتر از 05/0 درصد 14ـ منگنز ‏Mn‏ حداکثر ‏یا کمتر از 02/0 درصد 15ـ کلسیم کل مساوى یا بیشتر از 15/0 درصد 16ـ آرسینک ‏As‏ حداکثر 8 میلى‌گرم در ‏کیلوگرم (‏PPM) ‎‏17ـ نیتریت ‏No‏2 حداکثر 15 میلى‌گرم 18ـ جیوه ‏Hg‏ حداکثر 1/0 میلى گرم 19ـ سرب و ‏فلزات سنگین حداکثر 30 میلى‌گرم 20ـ فلوئور حداکثر 2/0 درصد یا کمتر ‏

با توجه به اجزاى تشکیل دهنده مونوکلسیم فسفات و همچنین با توجه به میزان فسفر در مونوکلسیم فسفات به میزان ‏‏5/22 درصد و در دى کلسیم فسفات به مقدار 18 درصد و همچنین ضریب هضمى مونوکلسیم فسفات به مقدار 85 ‏درصد و در دى کلسیم فسفات به میزان 69 درصد هر واحد دى کلسیم فسفات معادل 7/0 مونو کلسیم فسفات ‏مى‌باشد. با توجه به کیفیت و حجم و وزن کمتر مونوکلسیم فسفات از نظر حمل و نقل خرید مونو کلسیم فسفات ‏بجاى دى کلسیم فسفات در صورتى که داراى مشخصات بالا باشد توصیه مى‌شود. ‏

اهمیت کلسیم و فسفر در تغذیه دام و طیور ‏

دام و طیور همانگونه که براى ادامه حیات و بازدهى مناسب نیازمند منابع پروتئین و انرژى هستند نیاز مبرمى نیز ‏به مواد معدنى و در رأس آن کلسیم و فسفر دارند کلسیم در انعقاد خون ـ فعالیت فیزیولوژیکى قلب، تبادلات سلولى، ‏فعالیت عصبى و عضلانى، ساختمان استخوان و دندان و تخم مرغ در تولید مثل نوبارورى فعالیت صحیح دستگاه ‏گوارش و دیگر بخشهاى بدن نقش ارزنده‌اى دارد فسفر در تشکیل بافت عصبى، تولید مثل و آبستنى، اشتها و ‏فعالیت گوارشى، تشکیل بافت استخوانى و دیگر بافت‌هاى کلسیم‌دار نقش ارزشمند دارد. ‏

عوارض کمبود کمبود کلسیم و فسفر در دام ‏

‏1ـ نرمى استخوان در دامهاى جوان پارانشیم 2ـ شکننده شدن استخوان در دامهاى بالغ یا استئومالامى 3ـ بیمارى ‏تب  شیر یا فلجى در دامهاى بالغ 4ـ بیمارى انحراف اشتها یا پیکا که سبب بلغ اشیاى غیرمغذى توسط دام مى‌شود ‏‏5ـ کاهش رشد و تولید 6ـ نازائى 7ـ کاهش مقاومت در برابر بیماریها و خونریزى ‏

عوارض کمبود کلسیم و فسفر در طیور: ‏

‏1ـ نرمى استخوان و فلج در جوجه‌ها، شکنندگى استخوان در مرغهاى مسن 2ـ کاهش اشتها و ضریب رشد و تولید ‏‏3ـ افزایش میزان لنبه و شکستگى تخم مرغ 4ـ کاهش تولید جوجه در کارخانه‌هاى جوجه کشى 5ـ تلفات به علت ‏فلج، کاهش کارایى قلب، عضلانى، استخوانى و بى‌اشتهایى ‏

مزایاى حضور منابع کلسیم و فسفر در جیره دام ‏

‏1ـ استخوان‌بندى محکم و سلامت بدنى 2ـ افزایش تولید و ترشح شیر 3ـ افزایش بارورى و آبستنى 4ـ افزایش اشتها ‏و بازدهى مناسب تولید 5ـ عملکرد متعادل دستگاههاى عصبى، عضلانى و گوارشى ‏

مزایاى وجود منابع کلسیم و فسفر در جیره طیور ‏

‏1ـ استخوان بندى محکم و مقاوم 2ـ افزایش اشتها 3ـ افزایش بازدهى تولید در طیور گوشتى و تخمگذار 4ـ کاهش ‏میزان لنبه و شکستگى تخم مرغ 5ـ افزایش تولید جوجه در فارم‌هاى مرغ مادر ‏

‏‏منابع تأمین کننده کلسیم و فسفر: ‏

‏1ـ فسفر و کلسیم با منشاء گیاهى: در مواد غذایى مانند گندم، جو و غیره این منابع در طیور به علت صفود ‏اسیدفیتیک قابلیت جذب نداشته و ارزش غذایى ندارد در دام نیز از کم ارزش‌ترین منابع به شمار مى‌آید 2ـ ‏استخوان: این منابع اولاً به علت این که عموماً در شرایط غیر بهداشتى و کارگاههاى سنتى تهیه مى‌شود از منابع ‏بیمارى زا و خطرناک هستند ثانیاً در هر شرایطى تهیه مى‌شوند به احتمال انتقال بیماریهاى خطرناکى مثل شاربن ‏و (‏BSE‏) غیرقابل اعتماد است 3ـ مونو و دى کلسیم فسفات: از بهترین منابع تأمین کننده کلسیم و فسفر بوده و ‏قابلیت جذب بسیار بالایى دارند. ‏

کلسیم: کلسیم از عناصر پر نیاز در تغذیه دام و طیور است و فراوان‌ترین عنصر معدنى در بدن حیوانات مى‌باشد. ‏این عنصر جز مهمى از اسکلت و دندان‌ها بوده به طورى که 99 درصد از کل کلسیم بدن در این بخشها یافت ‏مى‌شود علاوه بر آن کلسیم بخش ضرورى از سلولهاى زنده و مایعات بافتى است کلسیم براى فعالیت تعدادى از ‏سیستم‌هاى آنزیمى شامل آنزیمهاى لازم براى انتقال پیامهاى عصبى و خصوصیات انقباضى ماهیچه‌ها ضرورى ‏است این عنصر همچنین با انعقاد خون در ارتباط است در خون کلسیم در بخش پلاسما وجود دارد پلاسماى ‏پستانداران معمولى حاوى 80 تا 120 میلى گرم کلسیم در لیتر بوده اما در مرغهاى تخمگذار بین 300 تا 400 ‏میلى‌گرم در لیتر است. ‏

علائم کمبود کلسیم: در صورت کمبود کلسیم در جیره حیوانات جوان در حال رشد استخوان بخوبى تشکیل نشده و ‏وضعیتى موسوم به ریکتز ایجاد مى گردد علائم رکیتز عبارتند از: استخوانهاى به شکل مفاصل، لنگش و اشکال ‏در راه رفتن در حیوانات بالغ کمبود کلسیم موجب استئومالاشیا مى‌شود که طى آن کلسیم موجود در استخوان باز ‏جذب شده اما جایگزین نمى‌گردد در استئومالاشیا استخوانها ضعیف شده و براحتى مى‌شکنند در مرغها علائم  ‏کمبود عبارتند از: نرمى منقار و استخوانها تاخیر در رشد و پاهاى قوسى شکل. تخم‌ها پوسته‌اى نازک داشته و ‏تولید تخم مرغ ممکن است کاهش یابد. علائم ذکر شده براى ریکتز و استئومالاشیا منقضى به کمبود کلسیم نبوده و ‏همچنین مى‌تواند از کمبود فسفر، نسبت غیرطبیعى کلسیم به فسفر ناشى شود آشکار است که چندین عامل مى‌تواند ‏مسئول کلسیمى شدن غیرطبیعى استخوانها باشند. ‏

تب شیر وضعیتى است که در اغلب گاوهاى شیرى پس از زایمان رخ مى‌دهد مشخصه این حالت کاهش سطح ‏کلسیم سرم، تنش‌هاى ماهیچه‌اى و در موارد شدید فلج و بى‌حسى است دلیل واقعى هیپوکلسیمى همراه با تب شیر ‏مبهم بوده اما عموماً به نظر مى‌رسد که با آغاز شیردهى غده پاراتیروئید قادر به نشان دادن عکس العملى بقدر ‏کافى سریع جهت افزایش جذب کلسیم از روده براى برآورده نمودن نیاز اضافى حیوان نسبت سطوح طبیعى کلسیم ‏خون را مى‌توان توسط تزریق داخل وریدى گلوکونات کلسیم مجدداً ایجاد نمود اما ممکن است این عمل همیشه ‏اثرى بادوام نداشته باشد تحقیقات نشان داده است که در طى دوره خشکى پرهیز از مصرف مقادیر زیاد کلسیم با ‏حفظ سطوح جیره‌اى کافى از فسفر بروز تب شیر را کاهش مى‌دهد در پیشگیرى عملى از تب شیر استفاده از ‏جیره‌هاى با کلسیم پایین براى افزایش جذب کلسیم مستلزم پیش‌بینى زمان صحیحى از زایمان بوده و در غیر  این ‏صورت ممکن است کمبود کلسیم رخ دهد. ‏

منابع کلسیم: شیر و محصولات سبز پررنگ بخصوص لگوم همه منابع خوبى از کلسیم بوده غلات و ریشه‌ها از ‏این نظر منابع فقیرى محسوب مى‌شوند فرآورده‌هاى فرعى حیوانى حاوى استخوان مانند پودر ماهى و پودر گوشت ‏و استخوان منابع عالى از کلسیم هستند مکملهاى معدنى که اغلب در حیوانات مزرعه به خصوص حیوانات شیرده ‏و مرغهاى تخمگذار به کار مى‌رود عبارتند از: سنگ آهک آسیاب شده، آرد استخوان بخار داده شده و مونوکلسیم ‏فسفات و دى کلسیم فسفات در صورت استفاده از سنگ کلسیم فسفات در جیره حیوانات اطمینان از عدم وجود فلور ‏در آنها مهم بوده زیرا در غیر این صورت ممکن است چنین مملکى ممومیت زا باشد وجود سطوح بالاى چربى در ‏جیره حیوانات تک معده‌اى باعث تشکیل صابونهاى کلسیمى اسیدهاى چرب شده قابلیت جذب کلسیم را کاهش ‏مى‌دهد. ‏

نسبت کلسیم به فسفر: هنگام استفاده از مکمل‌هاى کلسیمى در حیوانات باید به نسبت کلسیم به فسفر جیره توجه ‏داشت زیرا یک نسبت غیرطبیعى ممکن است به اندازه کمبود هر یک از عناصر در جیره مضر باشد. نسبتى بین ‏کلسیم به فسفر که به نظر مى‌رسد بیشترین مطلوبیت را براى حیوانات مزرعه به جز طیور دارد عموماً در دامنه ‏‏1 به 1 یا 1 به 2 است. با این حال شواهدى موجود است مبنى بر اینکه نشخوارکنندگان قادر به تحمل نسبت‌هاى ‏بالاترى هستند مشروط به آنکه احتیاجات فسفر آنها تأمین گردد. براساس مقادیر احتیاجات کلسیم و فسفر ‏نشخوارکنندگان، منتشر شده توسط کمیته فنى مسئول کار بر روى مواد مغذى وابسته به انجمن تحقیقات کشاورزى ‏و خوراک احتیاج به فسفر در بعضى از شرایط مى‌تواند بیش از کلسیم باشد نسبت کلسیم براى مرغهاى تخمگذار ‏بسیار بزرگتر است زیرا آنها به مقادیر زیادى از این عنصر براى تولید تخم نیاز دارند کلسیم معمولاً به صورت ‏سنگ آهک آسیاب شده مخلوط با جیره یا ریگ‌هاى آهکى به طور آزاد در اختیار مرغهاى تخمگذار قرار مى ‏گیرد. ‏

فسفر: فسفر نسبت به سایر عناصر معدنى داراى بیشترین وظایف شناخته شده در بدن حیوانات است فسفر در ‏فسفولیپیدها، فسفوپروتئین و اسیدهاى نوکلئیک وجود دارد این عنصر طى متابولیسم انرژى در تشکیل قندهاى ‏فسفاته و آدنوزین دى و ترى فسفات نقش حیاتى ایفا مى‌کند. فسفر موجود در بدن حیوان نسبتاً کمتر از کلسیم است ‏در حالى که 99 درصد از کلسیم موجود در بدن استخوانها و دندانها وجود دارد نسبت فسفر در این سازه‌ها در ‏حدود 85 ـ 80 درصد از کل فسفر بدن است. ‏

علائم کمبود فسفر: نواحى گسترده از خاک هاى با کمبود فسفر در سر تا سر دنیا بخصوص در مناطق گرمسیرى ‏و نیمه گرمسیرى وجود دارد و به نظر مى‌رسد کمبود این عنصر شایع‌ترین و از نظر اقتصادى مهمترین مورد از ‏عوارض مربوط با مواد معدنى است که دامهاى در حال چرا را تحت تأیید قرار مى‌دهد. ‏

همانند کلسیم، فسفر نیز براى تشکیل استخوان مورد نیاز بوده و کمبود آن مى‌تواند منجر به ریکتز یا استئومالاشیا ‏شود پیکا یا گند خوارى در گاوها هنگامى که در جیره آنها کمبود فسفر وجود دارد ملاحظه شده است حیوانات ‏مبتلا داراى اشتها غیرطبیعى بوده و چوب، استخوان، پارچه و سایر مواد خارجى را مى جوند پیکار منحصراً ‏نشانه‌اى از کمبود فسفر نیست زیرا ممکن است توسط عوامل دیگرى نیز ایجاد شود به وسیله تجزیه سرم خون ‏ممکن است به شواهدى از کمبود فسفر دست یافت که در این حالت میزان فسفر پایین تر از حد طبیعى را نشان ‏مى‌دهد در کمبود مزمن فسفر حیوانات ممکن است داراى مفاصلى خشک و عضلانى باشند. ‏

مصرف جیره‌اى با فسفر پایین، همچنین، با بارورى ضعیف و اختلالى آشکار در تخمدانها همراه است که باعث ‏مهار، کاهش‌یابى نظمى در مخلى مى‌گردد. نمونه‌هاى زیادى از سراسر دنیا وجود دارد که مکمل سازى فسفر ‏باعث افزایش بارورى در گاوهاى در حال چرا شده است در گاوها کمبود این عنصر همچنین ممکن است تولید ‏شیر را کاهش دهد رشد پایین‌تر از حد طبیعى در حیوانات جوان و افزایش وزن زنده پایین در حیوانات بالغ، ‏علایمى مشخص از کمبود فسفر در همه گونه‌ها هستند کمبود فسفر معمولاً در گاوها نسبت به گوسفندان رایجتر ‏است زیرا گوسفند تمایل به روش چراى انتخابى‌ترى داشته و بخشهاى در حال رشد گیاهان که از نظر فسفر غنى‌تر ‏هستند را انتخاب مى‌نماید. ‏

منابع فسفر: شیر، دانه‌هاى غلات، پودر ماهى و فرآورده‌هاى گوشتى حاوى استخوان، منابع خوبى از فسفر بوده ‏اما میزان عنصر در علوفه خشک و کاه‌ها عموماً بسیار پایین است توجه زیادى به قابلیت دسترسى فسفر شده است ‏بیشتر فسفر دانه‌هاى غلات به شکل فیتات‌ها که نمک‌هاى ا سیدفیتیک (مشتقى از اسید فسفریک) هستند وجود دارد. ‏

فیتات‌هاى نامحلول کلسیم و منیزیم در غلات و سایر  فرآورده‌هاى گیاهى وجود دارند آزمایشهاى انجام گرفته با ‏جوجه‌ها نشان داده است که فسفر موجود در فیتات کلسیم تنها با 10% از بازدهى فسفات سدیم مورد استفاده قرار ‏گرفت. بعضى خوراکهاى گیاهى خاص مانند گندم، حاوى فیتاز بوده و در معده خوک مقدارى از فسفرفیتاتى به ‏وسیله فیتاز در شرایط اسیدى حاصله تخریب شود. ‏

در روده فعالیت فیتازى ناشى از میکرو فلورها مشاهده گردیده است اما ظاهراً این فعالیت در خوک اهمیت کمى ‏دارد در گوسفند نشان داده شده است که هیدرولیندفیتات‌ها توسط فیتازهاى باکتریال در شکمبه رخ مى‌دهد، ‏باکترى‌هاى در روده بزرگ نیز داراى فعالیت فیتازى هستند اما اهمیت این امر در تامین فسفر براى تک معده‌اى ‏روشن نیست بنابراین ظاهراً فسفر فیتاتى به راحتى سایر اشکال فسفر توسط نشخوارکنندگان مورد استفاده قرار ‏مى‌گیرد هر چند که مطالعات انجام گرفته با استفاده از ایزوتوپ‌هاى رادیواکتیو نشان  داده‌اند که قابلیت دسترسى ‏فسفر ممکن است از 33/0 تا 90/0 متغیر باشد. ‏

باید از خوراندن سطوح بالایى از فسفر اجتناب نمود زیرا مقادیر اضافه دفع شده و در اثر تشدید رشد جلبک‌ها در ‏منابع آبى باعث آلودگى مى‌شوند بعلاوه مصرف مقادیر بالایى فسفر همراه با منیزیم مى‌تواند منجر به تشکیل ‏رسوبات معدنى در مثانه و فیرراه (عارضه سنگ مجارى ادرار) شده و موجب مسدود شدن جریان ادرار در ‏گوسفندان و گاوهاى نر شود. ‏