اقدامات مدیریتی در رابطه با کنترل بو در جایگاههای دامی بسته‏


دسته بندی: تعذیه و پرورش دام
اقدامات مدیریتی در رابطه با کنترل بو در جایگاههای دامی بسته‏

بوی ناشی از جایگاههای دامی بسته باعث ایجاد مشکل برای همسایگان و افراد بومی موجود در محل می شود .
بوی ناشی از جایگاههای دامی بسته باعث ایجاد مشکل برای همسایگان و افراد بومی موجود در محل می شود . غالبا این ‏مشکلات منجر به شکایت از سوی افراد و مراجعه به افراد متخصص برای جلوگیری از گسترش جایگاههای دامی بسته ‏می شود . کاهش مشکلات مربوط به بو به مقیاس دقیقی برای اندازه گیری خصوصیات بو و انتشار آن در محیط و ‏شناختن روشهای تولید کننده بو و فن آوریهای اقتصادی برای کاهش انتشار بو نیاز دارد . معمولا میزان غلظت بو را با ‏استفاده از یک استاندارد اروپایی بنام الفا کتومتری اندازه می گیرند. مزیت روش الفا کتومتری ارتباط مستقیم با بو واستفاده ‏زیاد از حساسیت انسان نسبت به بو می باشد . غلظت بو تحت عنوان تعداد واحد های بو در هر متر مکعب از فضا تعریف ‏نموده اند . واحد های بو تحت عنوان مقداریا توده ایی از عوامل تولید کننده بو در یک متر مکعب از فضا با تشخیص ‏غلظت بو تعریف می شود . اسکنتومتر دستگاهی است که در سال 1950 ساخته شد .این وسیله در دست جای می گیرد و ‏غالبا برای اندازه گیری مقادیر بوی موجود در محیط بکار می رود . اما این دستگاه وسیله ای با دقت زیاد نیست‎ .‎
بو مقیاس دیگری برای ارزیابی مقدار بوست . این مقیاس بواسطه مقایسه یک نمونه از بو در غلظت بالای آستانه تشخیص ‏باشد تا یک مجموعه از غلضتهای شناخته شده از بو در محیط بدست می آید . درجه لذت به عنوان مقیاسی برای ارزیابی ‏احساس لذت یا تنفر از بو فرض شده است . این درجه بطور شاخص با استفاده از یک مقیاس که محدوده آن از 10 - (بوی ‏نا مطلوب) تا 10 + که (بوی مطلوب) است سنجیده می شود. امتیاز مربوط به بوی خنثی صفر در نظر گرفته شده است ‏‏.میزان تنفر از بو به قدرت بو ، میزان گسترش بو از منبع و در جریان هوا ، درجه لذت از بو و فراوانی وتداوم بو ‏بستگی دارد . یوی ناشی از مزارع پرورش دام از 3 منبع سرچشمه می گیرد. این منابع شامل محل ذخیره مدفوع ، ‏جایگاه دام و استفاده از کود دام در زمین می باشد . زمین جایی است که در آنجا تجزیه میکروبی ضایعات آلی انجام می ‏شود . روشهای متعددی برای به حداقل رساندن میزان گسترش بو از مزارع پرورش دام موجود می باشد. به نظر می ‏رسد که ساخت مناسب جایگاههای موجود در مزرعه و رعایت بهداشت و برنامه های مربوط به تغیر و نگهداری ‏جایگاهها به میزان قابل توجهی برای کاهش بوی نامطلوب موثر می باشد . پاکیزه نگهداشتن جایگاه به صورت مداوم و ‏جابجایی مدفوع از جایگاه و دفع سریع دامهای تلف شده باعث کاهش بو می شود . تنظیم دقیق جیره ها می تواند باعث ‏کاهش دفع نیتروژن و دیگر مواد مغذی شود .جیره های خاصی باعث کاهش بوی نا مطلوب مدفوع می شود . اگر چه کار ‏آیی آنها به خوبی ثابت نشده است . بوی مدفوع جامد از مدفوع مایع کمتر است ، زیرا مدفوع جامد رطوبت کمتری دارد و ‏فعالیتهای میکروبی در آن کم است . بنابر این روشهایی وجود دارد که بوسیله آنها بوی نامطلوب مدفوع کاهش یابد ، ‏بطور مثال استفاده از متهای متحرک در ارتفاع مناسب در جایگاههایی که دام در آن زیاد دراز می کشد در کاهش بو موثر ‏است . دستگاههای تهویه که باعث افزایش مناسب کاهش بوی مدفوع در جایگاه می شود. استفاده از روشهای مربوط به ‏دفع مدفوع خشک بجای مدفوع مایع باعث تمیزی وخشکی بستر می شود‏‎. ‎
اقدامات مربوط به هوای خروجی از جایگاه
یکی از فنون بسیار موثر در مورد کاهش بوی نامطلوب درجایگاه دامی که بصورت مکانیکی تهویه شده است ، استفاده از ‏صافیهای بیولوژیکی می باشد . در این صافیها از موجودات ذره بینی برای بی اثر نمودن گازهای آلوده کننده استفاده می ‏شود . این صافیها بوی نامطلوب را تا حدود 50 الی 90 درصد کاهش می دهند و بهمراه آن میزان گازهایی نظیر آمونیاک ‏، سولفید هیدروژن و گرد و خاک را کم می کنند . استفاده از آنها در کشورهای شمال اروپا افزایش یافته و در آمریکا نیز ‏از آنها استفاده می شود . فنهای موجود بایستی جای خود را به دستگاههای تهویه با فشار زیاد بدهند.در صورتیکه فنها در ‏جای مناسب خود قرار نگرفته اند و نمی توانند هوای آلوده را به طرف صافیهای بیولوزیکی هدایت کنند در این حالت ‏استفاده از کانالها برای جلوگیری از هزینه ها لازم می باشد . در صافیهای بیولوژیکی موجود در جایگاه دام جهت کاهش ‏هزینه بایستی از مواد موجود در مزرعه نظیر کود آلی ، خاک و خرده چوب استفاده شود . این مواد جهت حفظ منافذ و ‏جلوگیری از بسته آنها واشباع 25 سانتیمتر است در / شدن از نیترات بایستی بصورت مداوم تعویض شوند . مدت زمان ‏لازم برای جریان هوا در هنگامیکه ضخامت این مواد 4 حدود 5 ثانیه میباشد و سرعت جریان هوا بایستی در حدود 20 ‏فوت مکعب در هر فوت باشد . مقدار رطوبت موجود در این مواد بایستی در حدود 50 درصد باشد. استفاده از برنامه ‏های کنترل جوندگان و پوشش گیاهی لازم می باشد . دستگاههای تصفیه کننده آبی جهت کنترل بوی ناشی از مواد در ‏صنایع استفاده می شوند ، اما این دستگاهها به مقدار زیادی آب نیاز دارند و از نظر اقتصادی استفاده از آنها برای بهبود ‏وضعیت هوای خروجی اقتصادی نیست . همچنین به دلیل جریان هوا به مقدار زیاد و کمی غلظت آلودگی در هوای ‏خروجی ازجایگاههای دامی ، ضد عفونی کردن هوا یا ازن ،تجزیه اتمها ، استفاده از صافیهای خشک ، روغنهای لازم و ‏تغیرات سریع از لحاظ اقتصادی مناسب نیست‎ .‎
انبارهای باز ذخیره مدفوع و حوضچه های ذخیره آن‏
یک روش موثردرجلوگیری ازگسترش بوی نامناسب ناشی ازاین انبارهاوواکنشهای غیرهوازی موجود در این حوضچه ها ‏استفاده از سرپوش
است معمولا این سرپوشها قابل نفوذ هستند وازمواد با ضخامتهای مختلف تشکیل شده اند. این سرپوشها از طریق ‏بیولوژیکی بسیاری از ترکیبات دارای بو را قبل از آنکه بوی آنها در محیط انتشار یابد به دی اکسیدکربن و آب تبدیل می ‏کنند.همچنین این سرپوشها انتشاربواز طریق کاهش تلاطم درسطح مایعات و سرعت حرکت باد بر سطح مایعات کم است ‏و این در حالی است که سرپوشهایی که قسمتهای آن بر روی زمین قرار می گیرند عمر زیادتری دارند‏‎.‎
لوله هاومخازن مربوط به ذخیره مدفوع را می توان بوسیله سرپوشهایی با وزن کم پوشاند، طرحها و راهکارهای مدیریتی ‏دیگری برای کاهش واکنشهای بی هوازی درحوضچه های بو وجود دارد که می توان میزان پر نمودن این حوضچه ها را ‏کاهش داد . سطح حوضچه ها را می توان در معرض هوا قرارداد و یا می توان درختانی که جذب کننده بو هستند را ‏دراطراف حوضچه ها کاشت. این امر می تواند در تخلیه حوضچه ها به دفعات زیاد و با تخلیه آن به صورت یکسان و ‏ترجیحا متناوب موثر باشد . سطح حوضچه ها را می توان کاهش داد اما عمق آنها در افزایش
و جداسازی مواد جامد از مسیر حرکت دیگر مواد دفعی می تواند باعث کاهش میزان تخلیه حوضچه ها شود .تغییرات ‏شیمیایی نظیر اضافه نمودن افزودنیها به مدفوع به مقدار قابل توجهی بوی آن را کم نمی کند. ممکن است این امر به دلیل ‏عدم مخلوط شدن افزودنیها با مواد دفعی درهنگام افزودن آنها به چاله های راکد موجود درزیرجایگاه باشد. دلیل دیگرآن ‏این است که مقدار موثر افزودنیها ممکن است به طور کارآمدی فعالیت ننمایند که از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه ‏نیست‎.‎
بهاربند در جایگاه دام‏
عامل موثر در انتشار بوی نامطبوب از بهاربند میزان رطوبت این قسمت یا سطح جایگاه می باشد. مهمترین واساسی ‏ترین اقدامات برای کنترل بوشامل جلوگیری از انجام واکنشهای بی هوازی بواسطه الف) خشک نگه داشتن مدفوع و دیگر ‏مواد آلی ب) قراردادن انبارها و مکانهای جمع آوری مدفوع و مواد زائد در معرض اکسیژن نه سختی وصاف بودن ‏جایگاه دام و عدم وجود مواد زائد غیر فشرده در آن می باشد. آب راکد عامل اصلی انتشار بوی شدید و نامطلوب است . ‏جایگاههای دامی که درخارج از آن آب با سرعت جریان می یابد بوی نامطلوب کمی تولید می کنند. تا حد امکان ازذخیره ‏مواد دفعی به مدت طولانی خودداری شود. به منظورجلوگیری از ایجاد گرمای زیاد درهنگام مصرف آنها در زمین ‏وهمچنین به دلیل آنکه ذخیره مدفوع بصورت اولیه که می تواندباعث تولید بوی نامطلوب شدید شودپس مدفوع بایستی ‏بصورت خشک و با رطوبت کم ( کمتر از 45 %) نگه داشته شود‏‎.‎
بهبود بوی مدفوع از طریق بیولوژیکی
روشهای بیولوژیکی می تواند باعث سرعت تجزیه مدفوع شوند و بطور قابل توجهی بوی آنرا کاهش می دهند. ازآنجاییکه ‏بسیاری از موجودات ذره بینی که در محیط فاقد اکسیژن فعالیت می کنند (شرایط غیر هوازی) باعث ایجاد موادی با بوی ‏نامطلوب می شوند پس در محیطی که دارای اکسیژن میباشد گروهی دیگر از موجودات ذره بینی فعالیت می کنند که ‏محصولاتی با بوی کم تولید می کنند. پس استفاده از روشهای هوازی برای کاهش بوی مدفوع عملی امکان پذیر است . به ‏هر حال این روندهای بیولوژیکی به دلیل بالا بودن مخارج اجرا و نگه داری بطور وسیعی مورد استفاده قرار نگرفته اند. ‏ازمعایب این روش، هزینه زیاد انرژی ، تولید محصولات بیولوژیکی ، آزاد سازی آمونیاک از بودرزمان کمی واکنشهای ‏هوازی است و یا ممکن است این واکنشها بصورت متناوب انجام شود/ به دلیل بالا بودن هزینه انرژی مربوط به ایجاد ‏محیط مناسب برای واکنشهای هوازی دربرخی ازمواقع ازواکنشهای هوازی به مقدارکمی برای کنترل بو استفاده می ‏شود. در صورتیکه تمامی مراحل مربوط به کمپوست نمودن مواد دفعی جامد یا نیمه جامد به نحو درستی انجام شود این ‏روش میتواندبوی مدفوع را به مقدار قابل توجهی کم نماید. همچنین این روش در کاهش حجم مواد دفعی ، تثبیت مواد ‏غذایی و از بین بردن عوامل بیماری زا و بذر گیاهان هرز موثر است. کمپوست نمودن مواد دفعی، به تامین اکسیژن ، ‏رطوبت مناسب ومخلوط نمودن موادی که نسبت خاصی ازکربن به نیتروژن را تامین می کنند نیازدارد. موجودات ‏غیرهوازی درمحیط های اخذاکسیژن باعث مطلوب شدن تجزیه باکتریایی درحرارت میشوند سپس موادتولیدی با ‏یکدیگرترکیب می شوندو گازهای بیولوژیکی می توانند به عنوان سوخت در موتورها و یا ژنراتورها بکار روند و برق و ‏حرارت تولید کنند‏‎.‎
ضایعات ناشی ازفعالیت این موجدات ذره بینی درهنگام حفظ مواد مغذی نسبتا بوی کمی دارند.هزینه اولیه و احتیاجات ‏مدیریتی این روش دو عامل اصلی برای عدم استفاده از این روش در سطح وسیع از دامپروریها می باشد‏‎.‎
استفاده از مواد دفعی در زمین
مقدارقابل توجهی ازبوی ناشی ازمدفوع در هنگام استفاده ازآن در زمین انتشارمی یابد اما مقدار بو به سطح زمین ‏‏(علفزار در مقابل زمین خشک)،مقدار مصرف ، روش استفاده ، شرایط آب و هوایی، میزان احتمالی بوی ناشی از مدفوع ‏مصرفی، بستگی دارد. استفاده سریع و یا جا دادن سریع آن در خاک دارای اهمیت است زیرا بوی مدفوع سه ساعت بعد ‏از مصرف درخاک انتشار می یابد.زمان استفاده ازمدفوع در زمین به زمان فعالیت افراد موجود در محل و شرایط آب ‏وهوایی بستگی داردوبایستی برای به حداقل رساندن بوی نامطلوب درمحیط ، زمان مصرف را با این دو عامل تنظیم ‏نمود.اصلاح وضعیت مدفوع قبل از استفاده از آن در زمین راهکار دیگری برای کاهش بو می باشد‏‎.‎
نکات اجرایی
موثرترین راه به حداقل رساندن بوی نامطلوب در محیط حفظ فاصله مناسب با دامداریها می باشد. شدت بو با فاصله کم ‏می شود. بایستی به جهت بادهای غالب در منطقه برای جلوگیری از گسترش بو توجه نمود. پرورش دهندگان بایستی از ‏روشهای تعدیل بوی ناشی از دامداری آگاهی یابند‎.‎
مهندس مهدی پاک طینت