در حال
جستجو...
راهنمای کامل کشت چغندرقند
- معرفی و مزایای کشت چغندرقند
- سازگاری شرایط محیطی و خاک
- آماده‌سازی زمین و شخم
- انواع بذر و مقدار مصرف
- روش‌ها و فنون کاشت
- آبیاری و مدیریت رطوبت
- تغذیه و کوددهی
- کنترل علف‌های هرز
- آفات و بیماری‌ها
- تنک کردن و عملیات داشت
- برداشت و حمل‌ونقل
- عوامل مؤثر بر درصد قند
- مقایسه روش‌های کشت (جدول)
- توصیه‌های اجرایی
معرفی و مزایای کشت چغندرقند
چغندرقند یکی از محصولات صنعتی-کشاورزی با ارزش است که علاوه بر ریشه قندی، اندام هوائی آن (برگ و سربرگ) به‌عنوان علوفه و تفاله پس از فرآوری، منبع غذایی دام محسوب می‌شود. این گیاه در تناوب‌های زراعی تاثیر مثبت دارد و به بهبود ساختار و حاصلخیزی خاک کمک می‌کند.
از مزایای اقتصادی چغندرقند می‌توان به تضمین خرید در برخی مناطق، امکان کشت مکانیزه و سازگاری نسبتاً گسترده با شرایط مختلف اقلیمی اشاره نمود که آن را برای کشاورزان هدفمند و بهره‌ور جذاب می‌سازد.
سازگاری شرایط محیطی و خاک
انتخاب زمین مناسب از ارکان موفقیت است؛ خاک‌های با بافت متوسط (رسی-شنی)، دارای زهکشی خوب و pH خنثی تا کمی قلیایی (حدود 7 تا 7.2) برای چغندرقند ایده‌آل‌اند. خاک‌های سنگی، متراکم یا خیلی شور عملکرد را محدود می‌کنند.
چغندرقند سیستم ریشه عمیق دارد و می‌تواند آب را از اعماق تا حدود 90-110 سانتیمتری جذب کند؛ به همین دلیل در صورت ذخیره آب در اعماق، گیاه تا حدی نسبت به تنش خشکی مقاوم است، اما برای حداکثر عملکرد مدیریت آبیاری لازم است.
آماده‌سازی زمین و شخم
بهترین زمان برای شخم عمیق پاییز است تا ماشین‌آلات بهینه استفاده شوند، رطوبت ذخیره شود و آماده‌سازی بهار تسهیل گردد. عمق شخم پیشنهادی بین 30 تا 35 سانتیمتر است تا لایه‌های قابل نفوذ ایجاد گردد.
پس از شخم پاییزه، در بهار انجام یک شخم سطحی و عملیات دیسک و ماله‌کشی برای نرم و تسطیح کردن بستر بذر ضروری است. رطوبت بیش از حد هنگام آماده‌سازی می‌تواند ساختار خاک را تخریب کند.
انواع بذر و مقدار مصرف
بذرهای چغندرقند به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: منوژرم (تک‌جوانه‌ای) و پلی‌ژرم (چندجوانه‌ای). انتخاب نوع بذر بسته به روش کاشت، وضعیت تسطیح زمین و کیفیت بذر تعیین می‌شود.
در روش مکانیزه معمولا 2 تا 3 کیلوگرم بذر منوژرم با قوه نامیه ≥90% برای هر هکتار کافیست؛ در روش سنتی و در شرایط نامطلوب، حدود 20-25 کیلوگرم بذر پلی‌ژرم معمول است. در زمین‌های سنگین یا شور مقدار بذر افزایش می‌یابد.
روش‌ها و فنون کاشت
سه روش اصلی کاشت شامل کشت سنتی (کرتی)، مکانیزه و نشایی است. روش مکانیزه با آبیاری نشتی یا بارانی ترجیح می‌یابد زیرا عملیات داشت و برداشت را ساده‌تر و راندمان آبیاری را افزایش می‌دهد.
برای کشت مکانیزه توجه به تسطیح دقیق، نرم بودن لایه سطحی (حدود 3 سانتیمتر نرم) و استفاده از بذرافشان‌های پنوماتیک برای منوژرم ضروری است. عمق کاشت بین 2 تا 5 سانتیمتر بسته به بافت خاک توصیه می‌شود.
آبیاری و مدیریت رطوبت
چغندرقند برای جوانه‌زنی به رطوبت کافی نیاز دارد؛ بذور در اطراف خود حدود 120-150% وزن آب جذب می‌کنند. معمولاً آبیاری‌های سبک و مکرر تا مرحله چهاربرگی مورد نیاز است و پس از تنک یک آبیاری سنگین انجام می‌شود.
مدیریت آبیاری باید با توجه به بافت خاک، شرایط جوی و عمق ریشه تنظیم شود. دو تا چهار هفته قبل از برداشت آبیاری‌ها باید کاهش یابد تا کیفیت ریشه و درصد قند حفظ شود، اما خاک نباید تا حدی خشک شود که برداشت مکانیزه مختل گردد.
تغذیه و کوددهی
کودهای فسفره و پتاسه را بهتر است در پاییز و قبل از شخم به خاک اضافه نمود تا توزیع یکنواخت در پروفایل خاک فراهم شود. منابع پیشنهادی شامل سوپر فسفات برای فسفر و سولفات پتاسیم برای پتاسیم است.
نیاز تقریبی کلی چغندرقند طی دوره رشد در منابع مختلف بین 90 تا 180 کیلوگرم نیتروژن، 90 تا 180 کیلوگرم فسفر و 100 تا 200 کیلوگرم پتاس در هکتار ذکر شده است؛ تقسیم مصرف و پایه‌گذاری بر آنالیز خاک ضروری است.
کنترل علف‌های هرز
علف‌های هرز بیشترین تهدید در مزارع چغندرقند هستند و بیشترین آسیب را در ماه‌های اولیه رشد وارد می‌کنند. دوره حساس تا مرحله 8 برگی است؛ کنترل موثر در سه ماه اول بعد از کاشت موجب کاهش نیاز به مبارزه در ادامه فصل می‌گردد.
برنامه کنترل تلفیقی شامل استفاده صحیح از علف‌کش‌های انتخابی، کولتیواتور برای بین ردیفی و وجین دستی در ردیف‌ها است. تنظیم زمان و دوز کاربرد علف‌کش‌ها برای جلوگیری از آسیب به بوته‌ها و محیط زیست اهمیت دارد.
آفات و بیماری‌ها
آفات مهم شامل کرم طوقه‌بر، پروانه برگخوار (کارادرینا)، بید چغندر، سرخرطوم‌ها و شته‌ها هستند. بیماری‌های با اهمیت شامل پوسیدگی ریشه و طوقه، نماتدها، سفیدک سطحی و ویروس‌ها می‌باشند.
برنامه مدیریتی باید ترکیبی باشد: انتخاب ارقام مقاوم، تناوب مناسب، استفاده از بذر سالم، نظارت منظم، و مداخلات شیمیایی یا بیولوژیک هدفمند براساس آستانه خسارت. درمان دیرهنگام می‌تواند جبران‌ناپذیر باشد.
تنک کردن و عملیات داشت
تنک کردن برای دستیابی به تراکم مطلوب (حدود 80 تا 120 هزار بوته در هکتار بسته به منطقه و رقم) ضروری است. بهترین زمان تنک قبل از مرحله شش برگی است؛ تأخیر موجب کاهش رشد بوته‌های باقیمانده می‌شود.
بعد از تنک ممکن است برخی ریشه‌ها آسیب ببینند؛ انجام یک آبیاری سنگین پس از تنک به بازسازی خاک و رشد سریع بوته‌های باقیمانده کمک می‌کند.
برداشت و حمل‌ونقل
زمان برداشت بر اساس درصد قند ریشه و علائم فیزیولوژیک تعیین می‌شود. برداشت دیر یا زود هر دو می‌تواند کیفیت یا مقدار نهایی را کاهش دهد. پس از برداشت، حمل سریع به کارخانه برای جلوگیری از تنفس زائد و از دست رفتن قند لازم است.
رطوبت خاک در زمان برداشت باید متعادل باشد (حالت گاورو) تا از شکسته شدن ریشه‌ها و آلودگی به گل جلوگیری شود. تنظیم صحیح ماشین‌های برداشت اهمیت زیادی در کاهش ضایعات دارد.
عوامل مؤثر بر درصد قند (عیار)
درصد قند تحت تأثیر انتخاب رقم، تاریخ کاشت، تغذیه، آبیاری، تنک، کنترل آفات و بیماری‌ها و زمان و نحوه برداشت است. برنامه‌ریزی منسجم و توجه به جزئیات در هر مرحله تعیین‌کننده کیفیت محصول تحویلی به کارخانه می‌باشد.
مثال کاربردی: مصرف بیش از حد و دیرهنگام نیتروژن موجب کاهش عیار می‌شود؛ همچنین قرار گرفتن بوته‌ها در دماهای 4-8°C برای مدت طولانی می‌تواند گیاه را به ساقه‌روی (bolting) تحریک کرده و درصد قند را کاهش دهد.
مقایسه روش‌های کشت (جدول)
جدول زیر یک مقایسه خلاصه از ویژگی‌های روش‌های کشت رایج ارائه می‌دهد تا انتخاب مناسب بر اساس شرایط مزرعه تسهیل شود.
| شاخص | روش سنتی (کرتی) | روش مکانیزه | روش نشایی |
|---|---|---|---|
| میزان بذر | 20–30 کیلوگرم/هکتار (پلی‌ژرم) | 2–5 کیلوگرم/هکتار (منوژرم) | متغیر، بسته به نشا و فاصله |
| مزایا | سرمایه کم اولیه، مناسب سهولت اجرا | کاهش هزینه داشت و برداشت، راندمان آبیاری بالاتر | کاهش رقابت اولیه با علف هرز، سبزشدن یکنواخت |
| معایب | مصرف بالای آب و بذر، عدم امکان مکانیزاسیون کامل | نیاز به تسطیح دقیق، سرمایه اولیه بالا | هزینه بالای تولید نشا، نیاز به نیروی کار ماهر |
| مصرف آب | بیشتر به علت عدم یکنواختی | کمتر و کنترل‌شده‌تر | متوسط، بسته به سیستم آبیاری |
| کنترل آفات/علف‌ها | مشکل‌تر، نیاز به وجین دستی بیشتر | قابل ترکیب با روش‌های مکانیزه کنترل | مزیت رقابت کمتر علف هرز در مراحل اولیه |
توصیه‌های اجرایی و کاربردی
- پیش از هر تصمیم کشت، آنالیز خاک و مشاوره محلی انجام دهید تا میزان و نوع کود براساس نیاز واقعی تعیین گردد.
- اگر امکان تسطیح دقیق و سرمایه‌گذاری وجود دارد، کشت مکانیزه با بذر منوژرم و استفاده از بذرافشان پنوماتیک به‌صرفه‌تر است.
- تراکم هدف حدود 80–120 هزار بوته در هکتار، فاصله ردیف 50 سانتیمتر و فاصله بین بوته‌ها 8–15 سانتیمتر (با توجه به رقم) برای عملکرد مطلوب پیشنهاد می‌شود.
- برنامه آبیاری را بر اساس ذخیره آب پروفایل خاک و مرحله رشد تنظیم کنید؛ آبیاری‌های سبک تا سبز شدن و سپس منظم تا قبل از توقف دو تا چهار هفته پیش از برداشت.
- اجرای یک برنامه مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌ها (IPM) و جلوگیری از استفاده بی‌رویه سموم، هم سلامت محصول را تأمین می‌کند و هم هزینه‌ها را کنترل می‌نماید.
- استفاده از کودهای آلی و دامی همراه با مدیریت صحیح، می‌تواند ساختمان خاک را بهبود بخشد و در بلندمدت راندمان تولید را افزایش دهد.
- در مناطق کم‌آب، بررسی امکان کشت پاییزه یا تغییر الگوی کشت و استفاده از روش‌های کم‌آبیاری می‌تواند بهره‌وری آب را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشد.
- رعایت تاریخ کشت مناسب متناسب با اقلیم محلی از مهم‌ترین مواردی است که نرخ عیار و عملکرد را تعیین می‌کند؛ توصیه می‌شود با کارشناسان محلی هماهنگ گردد.
- مدیریت تراکم، زمان‌بندی آبیاری و جلوگیری از یخ‌زدگی (در نواحی سرد) برای حفظ درصد قند ضروری است.
- هنگام استفاده از بذر پلی‌ژرم، توجه به کالیبراسیون بذر و تنظیم میزان پاشش برای کاهش هدررفت و هزینه‌ها مهم است.
- در زمان برداشت مکانیزه، تنظیم رطوبت خاک و ماشین‌آلات برداشت به نحوی که کمترین آسیب به ریشه وارد شود، باعث کاهش ضایعات و افزایش کیفیت تحویل می‌گردد.
- اگر در منطقه شوری خاک وجود دارد، ابتدا اقدامات اصلاحی مانند افزودن مواد آلی و شستشوی کنترل‌شده و سپس انتخاب رقم مناسب توصیه می‌شود.
- برنامه‌ریزی برای استفاده از محصولات جانبی (سربرگ و تفاله) می‌تواند درآمد مزرعه را افزایش دهد و ضایعات را کاهش دهد.
- پایش منظم مزرعه و ثبت داده‌های ترویجی (عملیات، کود، تاریخ‌ها، عملکرد) کمک بزرگی به بهینه‌سازی فرآیند تولید در سال‌های بعد خواهد نمود.
خلاصه اجرایی
اجرای یک برنامه فنی-اقتصادی برای کشت چغندرقند باید همواره مبتنی بر آنالیز خاک، انتخاب رقم مناسب، مدیریت آب و کود، کنترل علف‌های هرز و آفات و برداشت به‌موقع باشد تا هم عملکرد و هم درصد قند بهینه گردد.
توجه به جزئیات در هر مرحله از زراعت چغندرقند و تلفیق روش‌های سنتی با مکانیزاسیون هوشمند راهکار عملی برای افزایش سودآوری و پایداری تولید است.
توئیتر
فیس بوک
لینکدین
