دلایل و مزایای استفاده از کشاورزی زیستی

در کشاورزی ارگانیک تاکید بیشتری بر استفاده از نهاده‌های درون مزرعه‌ای و طبیعی همانند کود سبز، کود دامی، بقایای گیاهی، تناوب زراعی و کشت مخلوط  می‌شود.

---

اجرای کشاورزی پایدار علاوه بر آن‌که منجر به سود بخشی اقتصادی- اجتماعی می‌شود، مانع از پیدایی آلودگی‌های آب و خاک شده و با حفاظت از محیط زیست از به خطر افتادن حیات گیاهان، حیوانات و انسان‌ها جلوگیری خواهد کرد. این در حالی‌ست که الگوهای کشاورزی متداول خسارت‌های جبران‌ناپذیری به منابع زیستی کشور وارد آورده و درصورت غفلت سیاست‌گذاران از اصلاح سیاست‌های جاری توسعه‌ی بخش کشاورزی، پیش‌بینی می‌شود این روند مخرب به نحو روزافزونی ادامه یابد.
گفتنی‌ست در کشاورزی ارگانیک تاکید بیشتری بر استفاده از نهاده‌های درون مزرعه‌ای و طبیعی همانند کود سبز، کود دامی، بقایای گیاهی، تناوب زراعی، کشت مخلوط و... می‌شود و محصول سالم با کیفیت مطلوب و طبیعی در اختیار مصرف کنندگان قرار می گیرد. این نوع محصولات برای خریداران با برچسب ارگانیک یا زیستی مشخص می‌شوند و قیمت آن‌ها در بازار گرانتر از سایر محصولات است.
توصیه‌های پزشکان و متخصصان سلامت غذایی درباره خطرات فراوان باقیمانده‌ی غیر مجاز کود و سم شیمیایی در محصولات کشاورزی و هشدارهای کارشناسان محیط زیست درباره‌ی آلودگی‌های خطرناک طبیعت از جمله آلودگی مخازن آب زیرزمینی و خاک مزارع به خوبی نشان می‌دهد که این نوع کشاورزی باید به عنوان یکی از اولویت‌های سیاست‌های عمومی بخش کشاورزی، مورد توجه سیاست‌گذاران قرار گیرد.
گفتنی است در اولین ماده‌ی سیاست‌های کلان نظام در بخش کشاورزی آمده است؛ توسعه‌ پایدار کشاورزی با حفاظت از منابع طبیعی پایه تولید و صیانت و توانمندسازی منابع انسانی بوده و از سوی دیگر در ماده‌ی 8 این سیاست‌ها مراعات معیارهای زیست محیطی، به عنوان یکی از اهداف تخصیص یارانه هدفمند به بخش کشاورزی مورد تأکید قرار می‌گیرد.
هم‌چنین در بخش امور کشاورزی، دام و آبزیان شرح وظایف تفصیلی وزارت جهاد کشاورزی مصوب 1379 بر موضوع نظارت بر ورود، تولید، توزیع و مصرف سموم کشاورزی با رعایت شاخص‌های زیست محیطی کشور تاکید دارد.
محدودیت استفاده از کودهای شیمیایی
دردهه‌ی گذشته، کشاوزی زیستی رشد بسیاری کرده‌است و در بسیاری از کشورها اکنون به‌عنوان صنعتی با سرعت رشد بالا محسوب می‌شود. در اروپای متحد، سطح زیر کشت کشاورزی زیستی 4 برابرشده است؛ در کشاورزی زیستی مصرف محدود کودهای شیمیایی و سموم آفات نباتی در جلوگیری از آلودگی محیط زیست بسیار موثر می‌باشد. در تقویت حاصل‌خیزی زمین‌های زراعی غیر از کودهای شیمیایی، عوامل بیولوژیک نیز بسیار موثر است. یکی از عوامل بیولوژیک موثر در حاصل‌خیزی خاک‌ها، مواد آلی، به‌خصوص هوموس خاک می‌باشد. در کشورهای اروپایی در چند ساله اخیر فروش کودهای شیمیایی کاهش یافته و در مقابل فروش کودهای آلی و معدنی افزایش یافته است. کود آلی باکتوسول دارای ازت، فسفر و درصد بالایی ماده‌ی آلی بوده و اثرات مثبت بر هوموس خاک، افزایش جمعیت موجودات خاک وتحریک ریشه و افزایش مقاومت گیاه به آفات دارند. تمام این عوامل در کشاورزی پایدار اهمیت دارد؛ در هر یک از استانداردهای محصولات کشاورزی زیستی، استفاده از برخی آفت‌کش‌ها و کودها بدون استفاه معرفی می‌شوند در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شود:
مبارزه‌ی بیولوژیکی
با مطالعه در چرخه‌ی مبارزه‌ی بیولوژیک در دنیا به سه دوره مشخص می‌توان پی برد:
دوره‌ی اول:
دوره‌ای که هنوز سموم شیمیایی پیدا نشده بود و حشرات، باکتری‌های مفید و پرندگان، آفات را از بین می‌بردند و تعادل لازم را در طبیعت برقرار می‌کردند.
دوره‌ی دوم :
با پیدایی سموم دفع آفات نباتی، این دوره آغار می شود. استفاده آسان و عملی ازسموم و تأثیر سریع آن بر روی آفات نباتی موجب شد که استفاده از سم به سرعت در سراسر جهان گسترش یابد و تا هنگامی‌که آثار مخرب و منفی سموم شیمیایی ظاهر نشده بود، بیشتر افراد بر این باور بودند که بهترین و موثرترین شیوه را برای از بین بردن آفات کشاورزی یافته‌اند اما آثار منفی و زیان آور سموم دفع آفات نباتی آشکار شد و به‌تدریج بیش از 400 گونه از آفات در مقابل سم‌های شیمیایی مقاوم شدند. این امر به آلودگی بیش از حد محیط زیست و نابودی حشرات مفید وآفت خوار توسط سموم شد.
دوره‌ی سوم:
این چرخه پس از آن‌که زنگ خطر در سراسر جهان به صدا درآمده بود آغاز شد. رویکرد جهانی استفاده از دشمنان طبیعی و دفاع بیولوژیک، حاصل یک تجربه‌ی تلخ و زیانبار بود. امروزه در دنیا 400 آفت فراگیر گیاهی وجود دارند که در برابر سموم شیمیایی مقاوم شده‌اند. در سال 1888میلادی اروپائیان توانسته بودند با استفاده از سموم شیمیایی تمام آفات و بیماری‌های مزارع و میوه‌ها را از بین ببرند، اما در این سال شپشک استرالیایی بر سراسر قاره‌ی اروپا سایه افکند، هیچ سمی قادر به ازبین بردن این آفت نبود؛ در این زمان کارشناسان با بررسی حشرات مفید و ضد آفت پی به نوعی کفشدوزک، بنام ودال کاردینالز بردند. پس از آن، نخستین زنگ خطر استفاده‌ی بی رویه از سموم دفع آفات نباتی در سال 1992 در کنفرانس ریو به صدا درآمد و شیوه‌های تلفیقی در مبارزه با آفات جانشین استفاده از سموم شیمیایی و شیوه‌های زراعی، مکانیکی و شیمیایی به کار گرفته شدند، در این زمان مبارزه‌ بیولوژیکی (دفاع طبیعی) بسیار مورد توجه قرار گرفت.
به‌ چه دلیل باید به کشاورزی زیستی بیشتر توجه شود؟
- خریداران محصولات کشاورزی طبیعی برای این محصولات در مقایسه با محصولاتی که درتولید آنها از کود شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی استفاده شده، بین 30 تا 70 درصد بهای بیشتر می‌پردازند، اما هم‌چنان تقاضا برای این محصولات بالاست.
- حمایت‌های دولتی از تولید محصولات زیستی به صورت پرداخت یارانه، استاندارد کردن، ایجاد کارگاه‌ها، ایجاد مراکز تحقیقاتی، بازاریابی، سیاست‌های تشویقی و کمک به صادرات، منجر به افزایش رشد این‌گونه از محصولات می‌شود.
- هزینه‌های تولید محصولات کشاورزی زیستی، به دلیل استفاده‌ی محدود از آفت کش‌ها، کودهای شیمیایی، پرتوافکنی و محافظ‌ها در تمام مراحل زنجیره‌ی غذایی نسبت به کشاورزی مرسوم پایین‌تر است.
- استاندارد کردن محصولات کشاورزی به‌دلیل ایجاد فضای سالم به‌منظور رقابت و اطمینان مصرف کننده منجر به افزایش تولید این محصولات می‌شود.
- تولید محصولا ت زیستی به‌دلیل کاهش هزینه‌هایی همانند زیست محیطی، بیماری‌ها و ... درجهت رشد و توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه موثر هستند.
- خدمات رسانی کشاورزی زیستی به محیط زیست بسیار چشمگیر است.
- محصولات زیستی فرآیند محور هستند نه تولید محور.
- محصولات زیستی به‌علت عدم تجانس میان عرضه و تقاضای این محصولات گران‌تر می باشد.
- تقاضا برای نیروی کار در کشاورزی زیستی نسبت به کشاورزی مرسوم بالاست.
- امروزه با گسترش تقاضا برای محصولات زیستی، مشکلات عرضه‌ی این محصولات همانند انبارداری، فسادپذیری و غیره کاهش یافته است.
- افزایش تولید محصولات زیستی منجر به حفظ امنیت غذایی و ایجاد غذای سالم می‌شود.
نقش کشاورزی پایدار در تولید محصول سالم
در سال‌های اخیر با تشدید روند رو به تخریب اکوسیستم‌های طبیعی، ضرورت برنامه ریزی برای پیدایی تعادلی پایدار مورد تاکید قرار گرفته است. به‌عبارت دیگر زیان‌های محیطی و مشکلات ناشی از استفاده‌ی نامعقول از منابع طبیعی و به‌خصوص خاک در اثر عملیات کشاورزی نوین(آلودگی آب، محیط زیست و یا فرسایش خاک) دانشمندان را به فکر چاره اندیشی انداخته و به‌همین دلیل کشاورزی پایدار مطرح شد. کشاورزی پایدار را می‌توان کشاورزی اقتصادی بیان کرد که با حداقل تخریب وآلودگی محیط زیست همراه است به‌نحوی‌که بتواند مواد غذایی و کشاورزی مورد نیاز بشر را تامین کند.
بر اساس دیدگاه بیان شده، دوران بهره‌برداری بدون قید و شرط خاک و اتکای محض به تکنولوژی کود و سم پایان یافته و راه برای توسعه‌ی بیوتکنولوژی خاک به‌منظور استفاده از حداکثر کارآیی موجودات خاکزی هموار شده است. با این نگرش به خاک‌ها به‌عنوا ن اکوسیستم‌های طبیعی می‌نگرد و موقعیت و نقش حساس موجودات خاکزی مورد توجه قرار می‌گیرد؛ لازم به توضیح است بررسی‌ها در زمینه‌ی بهره‌گیری ازکارآیی این موجودات در ابعاد وسیع روبه گسترش نهاده است. دلایل اصلی اوج گیری این‌گونه بررسی‌ها را می‌توان در دو مورد خلاصه کرد:
الف - پیشرفت‌های شگرف در علوم پایه و مهندسی ژنتیک
ب - افزایش میزان امراض ناشی از مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات
ج- بروز مشکلات اقتصادی و زیست محیطی ناشی از مصرف بی رویه‌ی کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات
امروزه تولید مواد غذایی در سطح جهانی باید براساس اجرای سیستم کشاورزی پایدار و حفظ محیط زیست پایه گذاری شود و یکی از راه‌های سالم نگه داشتن محیط زیست، کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی و جایگزینی روش‌های بیولوژیک به‌جای روش‌های شیمیایی در تولیدات کشاورزی زیستی است.
سیاست‌های حمایتی دولت‌ها از کشاورزی زیستی
امروزه در دنیا با آشکار شدن زیا ن‌های مهلک سموم دفع آفات نباتی و کودهای شیمیایی، مردم جهان از کشاورزی متکی به مواد شیمیایی فاصله گرفته و به کشاورزی زیستی که بر پایه‌ی کودهای زیستی و دفاع طبیعی نباتات در برابر آفت‌هاست، روی آورده‌اند.
باتوجه به استقبال جهانی از کشاورزی زیستی، دولت‌های حاکم بر این کشورها نیز همواره درصدد حمایت از این نوع کشاورزی بوده‌اند به‌نحوی‌که سالانه از سوی دولت‌های آمریکا، ژاپن،آلمان و سایر کشورهای اروپایی،که از بزرگترین تولیدکنندگان محصولات زیستی در جهان هستند، سیاست‌های حمایتی درجهت تبدیل کشاورزی بر پایه‌ی مواد شیمیایی به کشاورزی زیستی انجام می‌پذیرد. از جمله این سیاست‌ها، پرداخت یارانه، تخصیص وام‌های بلندمدت، احداث مرکز تحقیقاتی به‌منظور پیشبرد کشاورزی زیستی و بازاریابی است.
امروزه با رشد شگفت انگیز کشاورزی زیستی در آمریکا، اروپا و ژاپن به‌منظور افزایش قابلیت رقابت با کشورهایی همانند آلمان، یارانه‌هایی برای تبدیل کشاورزی متکی به مواد شیمیایی به کشاورزی زیستی می‌پردازند. این یارانه‌ها منجر به رشد هرچه بیشتر این کشاورزی شده‌است به‌نحوی‌که از سال 1989 تا سال 1992 دولت آلمان به‌منظور کاهش تاثیرات زیست محیطی کشاورزی و برآوردن نیاز مصرف کنندگان به غذای سالم، به هر کشاورزی که به کشاورزی زیستی روی می آورد، به‌ازای هر هکتار 300 الی 500 مارک (190 تا 316 دلار آمریکا) یارانه پرداخت می‌کرد. یارانه‌ها در دوران سخت انتقال یعنی هنگامی‌که میزان برداشت محصول به‌دلیل قطع وابستگی زمین به کودهای شیمیایی کاهش می‌یابد و زمانی‌که محصولات زیستی نمی‌تواند سودآور باشند یا منتظر دریافت گواهی تأیید هستند بسیار کمک می‌کند. درنتیجه این یارانه‌ها در سرتاسر آلمان متحد جدید، تعداد مزارع زیستی شش برابر شده و میزان منطقه تحت کشاورزی زیستی ده برابرافزایش یافت.