برخی ازعوامل موثر بر کیفیت اسپرم در ماکیان نر

ارتباط بین رقابت اجتماعی یک نر و کیفیت تلقیح اسپرم آن تاثیر تعیین کننده ای در استراتژی های تولید مثلی نرها دارد.

---

برخی ازعوامل موثر بر کیفیت اسپرم در ماکیان نر
مقدمه: بیضه ها و فولیکول ها وقتی فصل جفت گیری فرا می رسد از نظر اندازه بصورت قابل توجهی بزرگ می شوند.در دمای نسبتا خنک تر بهترین تولید را دارند و اندازه بیضه در ارتباط با اندازه بدن، سن و تاریخچه اندازه گذشته کلنی پرنده قرار دارد. ارتباط بین رقابت اجتماعی یک نر و کیفیت تلقیح اسپرم آن تاثیر تعیین کننده ای در استراتژی های تولید مثلی نرها در پاسخ به انتخاب جنسی دارد. همبستگی منفی ای بین طول فاصله زمانی نمونه برداری و تولید اسپرم زنده در نومنه های انزال وجود دارد.عوامل تغذیه همانند تغذیه فرموله از تفاله پنبه دانه،ارد افتابگردن و یا روغن منهندن نیز از عوامل افزایش کیفی اسپرم می باشدکیفیت انزال می تواند موفقیت در تولید مثل را محدود کند ولی به نظر می رسد کیفیت اسپرم حائز اهمیت بیشتری در تولید مثل می باشد. عوامل زیادی همچون اندازه بیضه تغذیه ،بیماری ،تعداد جفت ،رقابت تولید مثلی و فصول جفتگیری میتوانند از عوامل تولید اسپرم با کیفیت در طیور باشد ،لیکن عوامل زیاد دیگری نیز براین امر تائثیر گزارند که مادر اینجا به علت گستردگی بحث و ناشناخته بودن برخی از پرداختن به انها می پرهیزیم .
آناتومی تناسلی: - غدد جنسی جفت بیضه ها در نر ها و معمولا یک تخمدان در ماده ها می باشد بیشتر پرنده ها تنها تخمدان چپ را دارند درحالیکه پرنده های شکاری به طور عمده دو تخمدانه هستند.
بیضه ها و فولیکول ها وقتی فصل جفت گیری فرا می رسد از نظر اندازه بصورت قابل توجهی بزرگ می شوند.
با افزایش طول روز، تحریک نوری هیپوتالاموس باعث ترشح هورمون تحریک کننده غدد تناسلی و آزاد شدن هرومون می گردد. با فعال شدن توسط GnRH ، بخش قدامی غده هیپوفیز هورمون محرک غدد تناسلی آزاد می کند، هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون luterinizing (LH). FSHروی ساختارهای تولید کننده اسپرم در بیضه ها اثر کرده درحالیکه LH روی سلول های درون شبکه ای بیضه ها اثر می کند و باعث می شود که آنها هورمون استروئیدی تستسترون را آزاد کنند.
غده هیپوفیز بر مقدار تستسترون در خون نظارت می کنند. شرایط بصری اطراف، مثل طول روز، مکان های حساس به نور را در مغز به هر دو صورت غیر مستقیم از طریق چشم و مستقیم از طریق جمجمه فعال می کنند. هیپوتالاموس مغز پرندگان حاوی سلول های خاصی است که به سطح بسیار پائین نور، شدتی قابل مقایسه با مقداری از نور که بتواند به بافت مغز نفوذ کند، حساس هستند.
تولید اسپرم: تولید اسپرم در لوله های منی ساز بیضه انجام می گیرد .
در دمای نسبتا خنک تر بهترین تولید را دارد، بنابرای تولید منی ممکن است در درجه اول شب ها، هنگامی که دمای بدن تاحدودی کمتر است اتفاق بیافتد.
اسپرم ها در انتهای واز دفرانس ذخیره می شوند و این مسئله یک برآمدگی به نام برآمدگی کلوآکی نامیده می شود.
پرنده های نر یک جفت بیضه شکمی دارند که بصورت (پشتی جانبی) به سمت اولین لب کلیه قرار گرفته است. بیضه ها به مقدار قابل توجهی در فصل جفت گیری بزرگ می شوند.واز دفران بصورت میانی ظاهر شده و با یک دم به سمت کلوآک کشیده می شود، جایی که یک منفذ مشترک با حالب در حفره ادراری دارد. واز دفران انتهایی متورم شده و بصورت یک اندام ذخیره ای درآمده است.
مشابه با پستانداران، تولید اسپرم به دما حساس است، و رسیدگی (بلوغ) با کاهش دمای شبانه در ارتباط است، یا با رشد خارجی کیسه بیضه که برای کنترل دمایی غده های جنسی را نگه می دارند.
عوامل موثر بر افزایش اندازه بیضه :
با استفاده از یک نمونه با بیش از 800 پرستوی صخره ای نر که به خاطر یک پدیده اقلیمی نادر مرده بودنددر منطقه مطالعه نبراسکا در سال 1996، براون وهمکارانش بر روی این مسئله تحقیق کردند. حجم بیضه با اندازه بدن افزایش یافت. بعد از برطرف کردن خطاها برای اندازه بدن، حجم بیضه در پرنده های 1 و 2 ساله کمترین بود اما با سن برای نرهای 3 ساله یا بیشتر تغییر نکرد. حجم بیضه بصورت معنی داری با اندازه کلنی های مادری یک پرنده که در گذشته استفاده شده بود افزایش یافت. این نتایج نشان می دهد که در یک گونه که بیضه های بزرگتر در بیشتر محیط های اجتماعی مفید هستند، احتمالا منعکس کننده پاسخی است که به میزان زیاد آمیزش.
در آزمایش دیگری که در مورد توسعه بیضه جوجه های تازه متولد شده یا هایپرتروفی (بزرگ شدن عضو) تحریک (برانگیخته) شده با عامل آنتی تیروئیدی 6-N-Thiouracil (PTU) در ماکیان اهلی و خروس، آزمایشاتی انجام گرفت. در سه آزمایش، در مراحل مختلف نمو بوقلمون های نرPTU مورد استفاده قرار گرفت. PTU با غلظت 0.1 یا 0.5% در غذا به آنها خورانده شد و اثر آن بر هورمون تیروئید ارزیابی شد. دوره های زمانی تیمار PTU ، 8 تا 16 یا 10 تا 18 هفتگی (آزمایش اول)؛ 0 تا 8 و 0 تا 16 و 8 تا 16 هفتگی (آزمایش دوم)؛ و 8 تا 16 و 20 تا 35 هفتگی (آزمایش سوم) بوند. اطلاعات برای تعیین اثر تیمار PTU بر رشد بیضه (وزنی)، بلوغ جنسی ( شروع فعالیت منی و غلظت پلاسمایی تستسترون)، و عملکرد بیضه تازه بالغ ها بر حسب کمیت منی (حجم منی و غلظت اسپرم) و کیفیت (قابلیت زنده بودن اسپرم و توانایی تلقیح) جمع آوری شدند. تیمار 0.1 % در 8 تا 16 هفتگی در آزمایش اول باعث وزن بیشتر بیضه و تولید اسپرم نسبت به کنترل، در 24 هفتگی شد. در 36 هفتگی تفاوتی وجود نداشت. بعلاوه در تیمار 2، شروع تولید اسپرم در مقایسه با شاهد تیمار نشده، با تیمار حدودا 2 هفته ای با تیمار 8 تا 16 هفتگی بهبود یافت (23.3 در مقایسه با 25.9 هفته)، هرچند ، در 32 و 36 هفتگی نه کمیت و نه کیفیت منی بصورت معنی داری تحت تاثیر قرار نگرفتند. در دیگر ازمایش اجام شده جوجه خروس های دویست و چهل روزه استرین قهوه ای ایزا برای مطالعه اثر سطوح درجه بندی شده آرد آفتابگردان وحشی (WSFM) روی ویژگی های ریخت شناسی بعضی ارگان های تناسلی و داخلی خروس قهوه ای ایزا مورد استفاده قرار گرفتند. این جوجه خروس ها بصورت تصادفی در 5 گروه تیماری و 5 تکرار قرار گرفتند تا به ازای هر گروه 50 جوجه خروس مورد آزمون قرار بگیرند. گروه های جیره ای شامل سطوح 0 (شاهد)،5 ، 10، 15 و 20% ازآرد آفتابگردان وحشی در جیره بوده و در طرح کاملا تصادفی اجرا شدند. به ازای هر تکرار، هشت خروس در سن بلوغ 18 هفتگی کشتار شدند و خصوصیات ریخت شناسی اندام های تناسلی جوجه خروس ها مورد مطالعه قرار گرفت. و درصد لاشه؛ وزن بیضه؛ حجم، طول و پهنا و وزن غشای آلبومینه در وضعیت بهتری نسبت به تمام تیمارهای شاهد بودند.
کیفیت اسپرم:ارتباط بین رقابت اجتماعی یک نر و کیفیت تلقیح اسپرم آن تاثیر تعیین کننده ای در استراتژی های تولید مثلی نرها دارد. در اینجا، یک مطالعه آزمایشی طولی در مورد ارتباط بین موقعیت اجتماعی و کیفیت اسپرم انجام داده شده. کیفیت اسپرم را در ماکیان اجتماعی نر بومی گالوس Gallus domesticus، قبل و بعد از مواجه شدن با یک دعوای اجتماعی مورد بررسی قرار گرفت. نشان دادهد شد که کیفیت اسپرم درنرها، هم قبل و هم بعد از یک دعوای اجتماعی (گروهی)، بالا و پائین می شود. چنین نوساناتی در نرهایی که سطوح متفاوت رقابت اجتماعی را در دعوای اجتماعی نشان می دهند، از الگوهای مشخص متفاوتی پیروی می کنند. در عمل، بدنبال دعوای اجتماعی، کیفیت اسپرم در نرهایی که در هر دو دعوا پیروز می شوند افت می کند درحالیکه کیفیت اسپرم نرهای شکست خورده در هر دو دعوا، ثابت باقی می ماند. در مجموع، این نتایج نشان می دهد که نرهای دارای رقابت اجتماعی متفاوت مستعد الگوهای خاص نوسانات در کیفیت اسپرم هستند. این نوسانات سریع در نرها می تواند به توضیح یافته های جدید در مورد رابطه جایگزینی بین توانایی های رقابتی اجتماعی و جنسی نرها کمک کند و می تواند به حفظ تغییر پذیری این ویژگی ها یاری رساند. در ازمایش دیگری نرهای چکاوک وحشی اسپلندید نگهداری شده در قفس ذخیره اسپرم خود را طی 12 ساعت دوبراه پر می کردند، که سریع تر از رقم گزارش شده برای بیشتر گونه های دیگر می باشد.همبستگی منفی ای بین طول فاصله زمانی نمونه برداری و تولید اسپرم زنده در نمونه های انزال وجود داشت که نشان می دهد نرهایی که به تعداد بیشتری هم آمیزی انجام می دهند انزال با کیفیت تری دارند.
در ادامه ازمایشها برای ارزیابی اثرات منبع رژمی چربی بر کیفیت منی و باروری، چربی ماکیان و یا روغن منهندن (MO) در جیره غذایی نرهای مادری جوجه کوشتی گنجانده شد. نرها جیره هایی حاوی هر یک از این دو ماده، چربی ماکیان یا MO را از 0 تا 65 هفتگی دریافت کردند. وقتی نرها 47 هفته ای شدند، مرغ ها هر هفته 3 بار در 65 هفتگی با 7.5´107 اسپرم تلقیح شدند. اطلاعات مربوط به باروری و جوجه درآوری با نگهداری تخم ها در طی دوره زمانی دو هفته ای پس از تلقیح، جمع آوری شد. تعداد تقریبی اسپرم هایی که به غشای تخمک نفوذ کرده اند از تخم های گذاشته شده در هشتمین روز پس از تلقیح بدست آمد. شاخص تحرک اسپرم در 60 و 63 هفتگی از منی تولیدی تمامی نرها، اندازه گیری شد. وقتی نرها با MO تیمار شدند، باروری و جوجه آوری تخم های بدست آمده از دوره دوم به ترتیب 6.4 و 6.9% بیشتر بودند. وزن بیضه، شاخص تحرک اسپرم، حفرات اسپرم در تخمک و تعداد نطفه های تولید شده توسط نرها بین تیمارها مشابه بود. هرچند بیشتر ویژگی های تولید مثلی مشابه بودند، باروری با فراهم کردن جیره MO در طی دوره دوم، بصورت معنی داری بهبود یافت. این مسئله پیشنهاد می کند که اسپرم نرهایی که MO مصرف کرده اند ممکن است در لوله های ذخیره اسپرم برای مدت زمان طولانی تری باقی بمانند.
اسپرم خروس در بررسی دیگری آلودگی های باکتریای وتاثیر ان بر کیفیت اسپرم و انزال مورد بررسی قرار گرفت. اسپرماتوزوئا توسط سیستم ایمنی به عنوان \"غیرخودی\" شناخته می شود و در دستگاه تناسلی نر مورد حمله ایمنولوژیکی قرار می گیرد. برای کاهش عکس العمل ایمنولوژیکی بدن برعلیه اسپرم خودش، نرها به بیضه ها به عنوان یک منطقه مصون از سیستم ایمنی وابسته هستند. مصونیت از سیستم ایمنی با سد بیضه در مقابل خون و توسط سرکوب کردن موضعی سیستم ایمنی با آندروژن ها بدست می آید. با وجود این سرکوبی سیستم ایمنی در بیضه، نفوذ لکتوسیت ها (گلبول های سفید) ممکن است به درون بیضه اتفاق بیافتد. شرایطی که در آن نرها سطح بالاتری از لکتوسیت ها را در منی دارند، leukocytospermia نامیده می شود، و این وضعیت در کاهش باروری نقش دارد. این آنالیز نشان داد که تیمار آنتی بیوتیک نرهای ، بدون آلودگی تشخیص داده شده اندام جنسی، باعث بهبود قابل توجهی در کیفیت انزال شد، و به بیان دیگر افزایش حجم انزال، غلظت اسپرم، تعداد اسپرماتوزوئا های متحرک و تعداد اسپرماتوزوئاهای دارای مورفولوژی طبیعی شد. علاوه بر این، مقدار لکوسیت ها در منی نیز کاهش یافت.
جمع بندی : به نظر میاید بزرگی اندازه بیضه به عنوان یک صفت مطلوب تولید مثلی در ماکیان محسوب می گردد و نیز همبستگی مثبت با میزان تولید اسپرم و کیفیت آن دارد.با بررسی مقالات گرد اوری شده میتوان اینگونه نیز نتیجه گیری نمود که عواملی همانند افزایش وزن بدن ،افزایش کلونی ،عوامل تغذیه ای و تکرار عمل جفتگیری می توانند از موجبات افزایش اندازه بیضه باشند.شاخسهای دیگری نیز همانند زمان نگهداری اسپرم در بدن جانور ،دمای محیط ،طول روز ،و رقابت بین نرها و اللودگی های باکتریایی از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت اسپرم میتواند باشد.

محمد هادی اقاجانی دلاور