رابطه آرایش کاشت با عملکرد در آفتابگردان

ایران  استعدد قابل توجهی برای کاشت دانه های روغنی دارد و در زمینه تولید برخی از آنها چون گلرنگ٫کنجد٫کرچک و آفتاب گردان سابقه طولانی دارد.

---

چکیده:
به منظور بررسی اثرات تراکم های مختلف گیاه بر عملکرد دانه و اجزای آن در سه رقم آفتابگردان روغنی ‌‌٫ آزمایشی در مزرعه ای آموزشی تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان انجام گردید.آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در ۴ تکرار انجام شد و طی آن سه رقم آفتاب گردان روغنی به نام های یوروفلور٫زاریا و آلزان در سه تراکم کاشت ۵۰۰۰۰٫۷۰۰۰۰٫۱۴۰۰۰۰ بوته در هکتار با فاصله ردیف ۷۰ سانتی متر و فاصله بوته به ترتیب ۱۰٫۲۰و۳۰ سانتی متر مقایسه شدند و صفات تعدادطبق در متر مربع و تعداد دانه در متر مربع در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار مشاهده گردید در حالیکه بیشترین تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه مربوط به تراکم ۵۰ هزار بوته در هکتار بود اثر رقم های مورد آزمون نیز بر اجزاء عملکرد دانه به غیر از تعداد طبق در متر مربع ٫در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود.بیشترین میزان دانه در طبق و تعداد دانه در متر مربع در رقم زاریا مشاهده گردید٫در حالیکه بیشترین وزن هزار دانه مربوط به رقم آلزان بود.اثر متقابل تراکم گیاه و رقم بر تعداد طبق در متر مربع و تعداد دانه در متر مربع معنی دار نبود ولی بر تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود.بیشترین تعداد دانه در طبق مربوط به رقم زاریا در تراکم ۵۱ هزار بوته در هکتار بود.اثر تراکم های مختلف بوته بر عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود.بیشترین عملکرد دانه در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار به میزان ۲۶۸۰ کیلوگرم در هکتار به دست آمده در حالیکه کمترین عملکرد دانه در تراکم ۵۰ هزار بوته در هکتار به میزان ۲۲۶۱ کیلوگرم در هکتار حاصل شد.اثر رقم بر عملکرد دانه در سطح احتمال ۵ درصد معنی دار بود و بیشترین عملکرد دانه مربوط به رقم زاریا به میزان ۲۶۱۹ کیلوگرم در هکتار بود.با توجه به نتایج به دست آمده و تحت شرایط این آزمایش رقم زاریا در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار جهت تولید حداکثر عملکرد دانه در هکتار پیشنهاد می شود.
مقدمه:
روغن های خوراکی از منابع مهم تامین انرژی برای فرایند های حیاتی در بدن انسان هستند و به خاطر نقشی که این مود در تامین نیازهای چربی٫ پروتئین و ویتامین ها دارند٫ پس از مواد نشاسته ای در زمره مهمترین مواد غذایی محسوب می شوند.کاشت دانه های روغنی از دیر باز بخش مهمی از کشاورزی کشورهای جهان را به ویژه مشرق زمین را تشکیل می داده است و افزایش تولیدات آن در جهان طی سالهای ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۰ از ۳۵ ملیون تن به ۱۶۰ ملیون تن گواه اهمیت این محصولات است.
ایران نیز استعدد قابل توجهی برای کاشت دانه های روغنی دارد و در زمینه تولید برخی از آنها چون گلرنگ٫کنجد٫کرچک٫و آفتاب گردان سابقه طولانی دارد.اما به دلایل مختلفی همچون متکی بودن به صنعت نفت و عدم برنامه ریزی صحیح برای اولویت های کشاورزی٫این استعداد بالقوه کاملا به فعل در نیامده است.بنابراین هرچه اطلاعات بیشتری در زمینه تولید و نحوه استفاده از فراورده های این منابع غذایی فراهم آید٫ رهایی از وابستگی های روز افزون کشاورزی آسان تر و تامین غذا برای جمعیت رو به افزایش که از غذای کافی هم برخوردار نیستند٫آسان تر می شود.عملکرد دانه آفتاب گردان همانند سایر محصولات زراعی ٫تحت تاثیر عوامل گوناگون از جمله ژنوتیپ ٫ تاریخ کاشت ٫ تراکم ٫ رطوبت ٫ حاصلخیزی خاک ٫ دما وتشعشع قرار می گیرد.تراکم بوته به طرق مختلف از جمله تغییر در فضای موجود برای هر گیاه و در نتیجه تغییر رقابت گیاه برای مواد غذایی و منابع محیطی ٫ بر خصوصیات گیاه اثر می گذارد.
به این ترتیب تراکم مناسب گیاهی٫مستلزم آگاهی کامل از ویژگی های فیزیولوژیکی گیاه و همچنین ارتباط آن با عوامل محیطی می باشد.انتخاب تراکم بوته مطلوب برای گیاه آفتاب گردان روغنی نسبت به سایر گیاهان زراعی از اهمیت بیشتری برخوردار است زیرا به دلیل داشتن یک طبق منفرد کمتر از بقیه گیاهان زراعی می تواند غیر یک نواختی حاصل از تعداد بوته را جبران نماید.همچنین میزان روغن دانه آفتاب گردان به شدت تحت تاثیر تراکم بوته قرار می گیرد.
مطالعات زیادی در ایران و دیگر نقاط دنیا بر روی اثرات تراکم گیاه و رقم بر عملکرد دانه و اجزاء عملکرد دانه صورت گرفته است.بر طبق گزارش مجید و اشنایدر٫افزایش تراکم بوته اثر معنی داری بر عملکرد دانه و تعداد دانه در طبق نداشته است.زافارونی و اشنایدر گزارش کردند که با افزایش تراکم بوته٫تعداد دانه در طبق کاهش می یابد.هولت و کمپبل بر رابطه معکوس بین تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه با تراکم گیاه اشاره کرده اند.غروی نیز گزارش کرد که با افزایش تراکم بوته آفتاب گردان ٫ از تعداد دانه در طبق کاسته می شود و محققین دیگری نیز به همین موضوع اشاره کرده اند.گزارشات دیگری حاکی از آن است که با افزایش تراکم بوته٫ وزن هزار دانه کاهش می یابد.مجید و اشنایدر گزارش کردند که تراکم گیاه و اثر متقابل تراکم بوته و رقم بر عملکرد دانه و وزن هزار دانه اثر داشته اند.زافارونی و اشنایدر گزارش کردند که با افزایش تراکم بوته٫ خامت پوسته دانه کاهش پیدا کرده و نسبت پوست به مغز دانه کاهش یافته و در نهایت عملکرد دانه زیاد می شود.ایشان همچنین به کاهش وزن هزار دانه در اثر افزایش تراکم بوته اشاره کرده اند.
مواد و روش ها:
این تحقیق در سال زراعی ۱۳۸۱ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان در فاصله ۱۰ کیلومتری شرق اصفهان که در عرض جغرافیایی ۳۲ و ۴۰ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۴۸ دقیقه شرقی واقع شده است اجرا گردید. ارتفاع منطقه از سطح دریا ۱۵۵۵ متر و اقلیم منطقه بر اساس تقسیم بندی کوپن٫ خشک بسیار گرم با تابستان های خشک است. میانگین دراز مدت بارندگی و درجه حرارت سالیانه منطقه به ترتیب ۱۳۰ میلیمتر و ۱۶ درجه سانتی گراد است. برای انجام این بررسی از آزمایش فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار استفاده گردید. تیمارها شامل سه رقم زاریا٫ یوروفلور و آلزان و سه تراکم کاشت ۵۰٫ ۷۰و ۱۴۰ هزار بوته در هکتار که به ترتیب با فاصله بوته های ۱۰ ٫ ۲۰و ۳۰ سانتی متر و فاصله ردیف های ۷۰ سانتی متر حاصل شدند٫ انجام شد. هر کرت آزمایش شامل ۵ ردیف کاشت به طول ۱۰ متر بود. به منظور تعیین عملکرد نهایی هر کرت٫ پس از اتمام گرده افشانی٫ طبق های موجود در ردیف های میانی هر کرت به طور یک در میان با پاکت های کاغذی پوشیده شد. نمونه گیری جهت تعیین عملکرد دانه و اجزائ عملکرد دانه٫ در مرحله رسیدگی کامل انجام شد. این مرحله زمانی در نظر گرفته شد که دانه ها کامل شده٫ پشت طبق ها قهوه ای گردیده٫ گلبرگ ها خشکیده شده و برگ ها خشک شده باشند.
نتایج و بحث:
نتایج تجزیه واریانس صفات مورد بررسی (جدول۱) مشخص نمود که اثر تراکم های مختلف بوته بر تعداد طبق در متر مربع٫ تعداد دانه در طبق٫ تعداد دانه در متر مربع٫ وزن هزار دانه و عملکرد دانه معنی دار بوده است. نتایج نشان داد که با افزایش تراکم بوته٫ تعداد طبق در متر مربع٫ تعداد دانه در متر مربع و عملکرد دانه افزایش ولی تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه کاهش می یابد. افزایش تراکم بوته باعث پیدایش رقابت بین گیاهان جهت عوامل محیطی و نیاز های رشد می گردد که این امر باعث کاهش قطر طبق ها و تعداد دانه تولید شده در هر طبق گردیده است. ولی در مقابل به واسطه افزایش تعداد طبق در متر مربع و تعداد دانه در متر مربع در کل کانوپی نوعی محدودیت منبع ایجاد گردیده که نتیجه آن کاهش وزن هزار دانه بوده است. زافارونی و اشنایدر در مطالعه خود به همین مو ضوع اشاره کرد و به یک همبستگی منفی و قوی بین تراکم بوته و تعداد دانه در طبق اشاره نموده اند. غروی نیز با کاهش تعداد دانه در طبق در اثر افزایش تراکم بوته اشاره کرده است و نتایج مشابهی توسط سایر محققین نیز گزارش شده است. همچنین با افزایش تراکم بوته بر تعداد دانه در متر مربع افزوده شد.هر چند با افزایش تراکم بوته از تعداد دانه در طبق کاسته شد ولی افزایش تعداد بوته توانست این کاهش را جبران نماید و بیشترین تعداد دانه در متر مربع در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار به دست آمد و بیشترین سهم را در عملکرد دانه داشت. عملکرد دانه نیز با افزایش تراکم بوته افزایش پیدا کرد و بیشترین مقدار عملکرد دانه در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار حاصل شد. محققین دیگری نیز به افزایش عملکرد دانه در اثر افزایش تراکم بوته اشاره کرده اند. همبستگی بین عملکرد دانه و تعداد دانه در متر مربع و تعداد طبق در متر مربع مثبت و معنی دار بود(به ترتیب 0/68 و 0/47). در این مطالعه تعداد دانه در طبق٫ تعداد دانه در متر مربع٫ وزن هزار دانه و عملکرد دانه به طور بسیار معنی داری تحت تاثیر رقم قرار گرفتند. بیشترین تعداد دانه در طبق و دانه در هر متر مربع به ترتیب به میزان 958/9 و 7550 مربوط به رقم زاریا بود.این رقم به دلیل داشتن بیشترین تعداد دانه در طبق های خود توانسته است تعداد دانه در متر مربع زیادتری نیز تولید کند که با نتایج خارگاخارات و نیروال مطابقت دارد. ارقام یوروفلور و آلزان از نظر تعداد دانه در متر مربع یکسان بودند و تفاوتی نداشتند. در بین ارقام مورد مطالعه٫ بیشترین وزن هزار دانه مربوط به رقم آلزان بود. از طرفی تعداد دانه در طبق رقم فوق از دو رقم دیگر کمتر بود و به همین دلیل مواد فتوسنتزی ساخته شده در گیاه به تعداد دانه های کمتری منتقل شده که باعث بهتر پر شدن دانه ها و افزایش وزن هزار دانه گردیده است. اثر متقابل تراکم بوته و رقم بر عملکرد دانه معنی دار نبود. بدین شکل که ارقام زاریا٫ آلزان و یوروفلور در تراکم ۱۳۰ هزار بوته در هکتار به ترتیب عملکردی معادل ۲۹۷۴ ٫ ۲۶۰۹ و ۲۴۵۷ کیلوگرم بر هکتار داشتند.
نتیجه گیری:
حداکثر عملکرد دانه در بین سه تراکم مورد آزمون٫ در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار حاصل شد و در بین ارقام مورد آزمون٫ رقم زاریا بیشترین عملکرد دانه را تولید کرد. بررسی اثرات متقابل تیمارها نشان داد که حداکثر عملکرد دانه مربوط به رقم زاریا تحت تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار بوده است٫ لذا این رقم همراه با این تراکم پیشنهاد می گردد. همچنین به علت کاهش قطر ساقه و قطر طبق در تراکم ۱۴۰ هزار بوته در هکتار٫ برداشت مکانیزه راحت تر صورت گرفته و استهلاک دستگاه های برداشت کم شده و پوسیدن بقایای گیاهی در خاک نیز سریع تر و راحت تر صورت می گیرد که از این نظر نیز تراکم فوق مناسب ترین تراکم می باشد.