مروری بر برخی جنبه های استفاده از ضد میکروبها در پرورش طیور صنعتی

امروزه در پرورش طیور به شیوه صنعتی از عوامل ضدمیکروبی به عنوان محرک رشد ، داروهای ضدمیکروب یا درمان برخی از بیماری ها استفاده می شود .

---

مروری بر برخی جنبه های استفاده از ضد میکروبها در پرورش طیور صنعتی
علیرضا گائینی
امروزه در پرورش طیور به شیوه صنعتی از عوامل ضدمیکروبی به عنوان محرک رشد ، داروهای ضدمیکروب یا درمان برخی از بیماری ها استفاده می شود . در نوشته ایی که پیش رو دارید ، تلاش ما بر آن بوده است تا استفاده از این عوامل را بررسی و طبقه بندی نمائیم .
محرک های رشد :
برای نخستین بار ، در اوایل دهه 1940 میلادی از عوامل ضدمیکروب به منظور تحریک رشد جوجه های گوشتی ، استفاده گردید . در آن هنگام ، این نکته به اثبات رسیده بود که با استفاده از محصولاتی جانبی چون تتراسایکلین ها در جیره های مصرفی جوجه های گوشتی ، به رشد بهتری دست می یابند . با گذشت سالیان متمادی ، از سایر ضدمیکروب ها نیز به عنوان محرک رشد و بهبود دهنده راندمان تولید ، استفاده شد .
در سالهای نخست ، از ضدمیکروبهایی چون تتراسایکلین ، تایلوزین و باسیتراسین در جیره طیور استفاده گردید . در آن شرایط ، غلظت این مواد در جیره ها کم بوده و به منظور تحریک رشد ، برای پرندگان تجویز می شدند . استفاده از مقادیر بالای محصولات یاد شده در جیره ها ، در موارد محدودی صورت می گرفت .
بر اساس اسناد علمی منتشره ، Swann در سال 1969 میلادی پیشنهاد داد که از موارد ضدمیکروب درمانی ، نبایستی به عنوان محرک رشد استفاده نمود . با انتشار این گزارش ، قانون گذاران اکثر کشورها ، فراورده های ضدمیکروبی محدودی را به عنوان (( ماده افزودنی به جیره های مصرفی )) پذیرفتند . در این سال ، اکثر مواد ضدمیکروبی نیز برای استفاده های درمانی دامپزشکی به شمار آمدند .
نگرش فوق را اکثر کشورهای تولیدکننده جیره پرندگان در آمریکای شمالی و اروپای غربی ، پذیرفتند . در اواسط سال 1990 میلادی ، پرورش دهندگان طیور در اروپا ، تلاش های جهت داری را به منظور بهبود کیفیت ضدعفونی مزارع و در نتیجه ، کاهش بار باکتریایی آنها انجام دادند . این تولیدکنندگان ، از این اقدامات همانند اهرمی استفاده نمودند که به کاهش استفاده از محرک های رشد ضدمیکروبی منتج گردید .
در سال 1997 میلادی ، استفاده از avoparin در اتحادیه اروپا به عنوان محرک رشد ، ممنوع شد . متعاقب آن ، استفاده از ویرجینیامایسین ، باسیترایسین ، اسپرامایسین و تایلوزین نیز با محدودیت هایی مواجه گردیدند . پس از انجام برخی تحقیقات ، این نکته به اثبات رسید که استفاده از این داروها در طیور صنعتی ، میتواند سبب رخداد مقاومت آنتی بیوتیکی در انسان شود .
در سال 2006 میلادی ، تمامی محرک های رشد باقی مانده نیز به این گروه پیوسته و استفاده از آنها ممنوع شد . جالب آن که بسیاری از کشورهای جهان سوم ، از چنین قوانینی پیروی نکردند .
تاکنون دلایل علمی بسیار محکمی مبنی بر مضرات استفاده از این مواد ، به عنوان محرک های رشد به دست نیامده است . با این حال ، بر اساس برآوردهای صورت پذیرفته ، تجارت و استفاده از صدمیکروب ها به عنوان محرک های رشد ، طی سالیان گذشته ، کاهش یافته است .
کوکسیدیواستات ها :
بخش اعظمی از تولید متمرکز طیور تجاری ، در خلال 60 سال گذشته را می توان به دلیل بکارگیری کوکسیدیواستات ها در جیره مصرفی طیور دانست . این افزودنی ها در مراحل مختلف گسترش روده ایی کوکسیدیا ، اختلال ایجاد می کنند .
نخستین بار ، مزرعه داران از سولفانامیدها به عنوان کوکسیدیاستات ، استفاده کردند . این گروه از ضدمیکروب ها هنوز هم در طب دامپزشکی و به منظور درمان کوکسیدیوز ، مورد استفاده قرار می گیرند .
در حال حاضر ، اکثریت قریب به اتفاق کوکسیدیو استات ها ، به عنوان افزودنی های مجاز غذایی شناخته می شوند . در دهه 1980 میلادی ، گروه جدیدی از  کوکسیدیواستات ها به نام Polyether ionophores معرفی شدند . هدف اصلی از به کار گیری ionophores ، کنترل کوکسیدیوز است .
اما این نکته را به یاد داشته باشید که این گروه از ضد میکروب ها ، فعالیت محدودی برعلیه کلسترودیوم ها نیز دارند . به همین دلیل ، طی سالیان اخیر ionophores ، همچنان اصلی ترین برنامه برای کنترل کوکسیدیوز می باشند . این نکته را به یاد داشته باشید که استفاده از این گروه ضد میکروبی ، هیچ تاثیری را بر سلامت عمومی نمی گذارند چرا که از آنها در طب انسانی استفاده نمی شود .
امروزه انواعی از واکسن های زنده نیز به منظور جلوگیری از رخداد کوکسیدیوز ، گسترش یافته اند . از این واکسن ها به عنوان ابزاری ارزشمند یاد می شود و به نظر می رسد ، در صورت ممنوعیت استفاده از ionophores ، بتوان از آنها بر علیه سویه های مقاوم آیمریا نیز بهره برد .
بر اساس تحقیقات به عمل آمده ، این نکته به اثبات رسیده است انتریت در گله های واکسینه شده با واکسنهای زنده در مقایسه با گله هایی که با کوکسیدیواستات های ionophores پرورش یافته اند ، کمتر بوده است . چنین موردی را میتوان با فعالیت سویه های مختلف واکسن کوکسیدیا مرتبط دانست . بنابراین ، در صورتیکه نشانه های انتریت ، به صورت مشخص مشاهده گردد ، میتوان از درمانهای خاص ضد میکروبی استفاده نمود .
به نظر میرسد که به رغم گذشت زمان ، هنوز هم بایستی گامهایی بلند در زمیه توزیع ، پخش و قانون گذاری کوکسیدیواستات ها برداشت . به طور حتم ، حذف این مواد و داروها ، مشکلات عمده ایی را برای صنعت طیور به همراه خواهد داشت . بنابراین ، نحوه استفاده از آنها بایستی به دقت تحت بررسی قرار گیرد .
استفاده از ضدمیکروب ها برای درمان :
استفاده از ضدمیکروبها در امور درمانی ، در بسیاری از کشورها توسط مقامات دامپزشکی یا دارو و درمان ، کنترل و پایش می شود . استفاده از این داروها در بسیاری از کشورها ، محدود به مصارف درمانی می باشد . بر اساس بررسیهای صورت پذیرفته ، در کشورهایی که مزرعه داران به راحتی و بدون نیاز به اخذ مقامات دامپزشکی به این دسته از داروها دسترسی دارند ، سوء استفاده و بهره گیری مکرر از این مواد روی می دهد .
در چنین مواردی ، استفاده از این داروها به روش تجربه و خطا بوده و دستیابی به درمان قطعی آلودگی بیمار بسیار مشکل بوده و در مواردی نیز غیرممکن است .
در صنعت طیور ، ضدمیکروبها را به روش های مختلفی میتوان تجویز نمود . از جمله این روشها می توان به تزریق اختصاصی ، روشهای دهانی ( پرندگان دست آموز یا ارزشمند ) ، روشهای عمومی همانند آب آشامیدنی ( معمول ) و در نهایت ، استفاده در جیره ( محدود ) اشاره نمود .
روشهایی چون تزریق اختصاصی یا گاواژ دهانی ، به ندرت انتخاب می شوند . دلیل آن نیز سختی و دشواری های مراحل مختلف کار و تعداد بالای پرندگان است . به هر حال ، به نظر می رسد که بهترین روش تجویز مواد درمانی ( ضدمیکروبها ) ، آب آشامیدنی یا جیره مصرفی است .
استفاده از درمان اختصاصی اغلب در حیوانات بزرگ و توسط خود مزرعه داران صورت می پذیرد . این نکته را به یاد داشته باشید که اکثریت مزرعه داران مهارتهای بسیاری را در به کارگیری ضدمیکروب ها به دست آورده اند . امروزه بشیتر شرکتهای پرورش طیور ، یا دامپزشکانی را به صورت تمام وقت در مزارع خود دارند و یا دوره های آموزشی ویژه ایی را برای پرسنل خود فراهم نموده و با استفاده از امکانات تشخیصی بیماری ، تصمیمات درمانی مناسبی را اتخاذ می کنند .
در این شرایط است که در اتخاذ تصمیمات درمانی نه تنها میتوان مسائل اقتصادی را مد نظر قرار داد ، بلکه به کیفیت محصول و راحتی پرنده نیز توجه نمود . از سویی ، این نکته را مدنظر قرار دهید که درمان گروه بزرگی از حیوانات ، بسیار مشکل و هزینه بر است .
اما این نکته را میتوان به صورتی دیگر ، بررسی نمود .یکی از بزرگترین مزایای طب طیور ، اندازه کوچک پرنده است . در بسیاری از موارد میتوان در جهت کاهش روند روبه رشد بیماری ، تعدادی از پرندگان را معدوم نمود و از طرفی ، تعداد زیادی نمونه نیز به آزمایشگاه ارسال نمود . از سوی دیگر ، کشت عامل بیماری زا نیز به سهولت و پس از کالبدگشایی انجام می شود .
الگوی حساسیت ضدمیکروبی در جدایه های مختلف به دست آمده از طیور ، به خوبی بررسی و تثبیت شده اند . بنابراین توجه داشته باشید که طب مدرن طیور بر پایه تشخیص و درمان است . کلینیسین های طیور نیز از طریق علائم کلینیکی ، نشانه های آسیب شناختی ، باکتری شناسی و تاریخچه گله به دید تشخیصی دست می یابند . مراحل یاد شده ، رویه ایی استاندارد می باشد که در اکثر نواحی تولیدی طیور در سراسر دنیا ، مورد استفاده قرار می گرد .
کاهش استفاده از ضدمیکروب ها :
این نکته را مدنظر قرار دهید که طی سالیان گذشته ، درمان گله های طیور با این گروه از مواد ، کاهش یافته است . دلیل چنین امری نیز به وضعیت خوب و مناسب بهداشتی گله های طیور و قیمت تمام شده درمان باز می گردد .
تحت چنین شرایطی ، روند استفاده از این مواد در اروپا و آمریکا تغییر کرده است . کاهش مصرف ضدمیکروب ها با تحریم محرکهای رشد ، مقارن شده است . این مورد را می توان از تاثیرات کاملا مشخص تحریم این موارد دانست .
باقی مانده های آنتی بیوتیکی در سال 1980 میلادی به یک نگرانی تبدیل شدند . از آن سال ، زمانهای مختلفی برای این باقی مانده ها مشخص گردید . در همین سال ، آزمایشاتی به منظور ارزیابی این باقی مانده ها در بافت خام فرآورده ها و تولیدات پروتئینی که به مصرف انسان می رسند ، تعبیه شد . به هر حال ، باقی مانده های آنتی بیوتیکی در گوشت یا تخم مرغ از جمله معضلاتی است که بایستی به آن توجهات لازم را مبذول داشت .
در اروپا ، تنها ضدمیکروبهایی را میتوان در جیره های مصرفی طیور به کار برد که میزان MRL ( حداکثر میزان باقی مانده ) آنها با توجه به رویه تعریف شده در قانون  90/2377 ، محاسبه شده باشند . جدول شماره 8.1 آن دسته از آنتی بیوتیک ها را فهرست نموده است که MRL آنها مناسب بوده و بنابراین ، میتوان آنها را در اروپا به کار برد .
این نکته را به خاطر داشته باشید که افزایش مقاومت باکتری ها در انسان ، با استفاده نامناسب از داروهای ضدباکتری توسط پزشکان ، مرتبط است . با این حال ، تاکید قانون گذاران طی سالیان اخیر بر روی توسعه استفاده از داروهای ضدمیکروب در غذای حیوانات متمرکز بوده است .
اخیرا ایالات متحده آمریکا به تدوین قانونی پرداخته است که بر اساس آن استفاده از آنتی بیوتیک ها در پرورش طیور ، محدود و در مواردی نیز ممنوع است . استفاده از فلورکونیکول ها در طیور ، از سال 2004 میلادی ، ممنوع شده است . بسیاری از شرکتهای پرورش طیور در این کشور ، به دلیل درخواست مکرر مشتریان خود و یا نیازمندی های موجود در بخش صادرات ، استفاده از این مواد را محدود کرده اند .
از سوی دیگر ، نگرانی های دیگری نیز در این مسئله وجود دارد . برخی از متخصصین معتقدند که اقدامات جایگزینی ، به منظور درمان گله های طیور ، موثر واقع نخواهند شد . این قبیل اقدامات ، به طور معمول ، تاثیرپذیری کمتری دارند . این در حالیست که آسایش و راحتی پرندگان نیز بایستی مورد توجه قرار گیرند .
سخن آخر :
اگرچه جنبه های تجاری درمان گله های درگیر پرندگان از اهمیت ویژه ایی برخوردار است ، ولی هرگز نباید از مسائلی چون سلامت عمومی مصرف کنندگان ، چشم پوشی کرد . به نظر میرسد که استفاده از این مواد ، بدون در نظر گرفتن مسائل علمی یا محاسبه میزان خطرات موجود ، ضربات سنگینی را بر پیکره سلامت جامعه وارد می کند .
در نهایت توجه داشته باشید که هرگز نبایستی از ضدمیکروبها به منظور پرنمودن خلا موجود در برخی بخشهای مدیریت بهداشتی گله های طیور کشور استفاده نمود .