در حال
جستجو...
منابع خوراک دام – معرفی انواع اجزاء خوراک دام
- منابع خوراک دام و معرفی اجزای مختلف آن
- علوفه
- یونجه
- علوفههای باغی
- کاه
- سیلاژ و سیلاژ یونجه
- کنسانتره
- کنجالهها (شامل سویا، کلزا، پنبهدانه)
- منابع پروتئین حیوانی
- سبوس
- مواد معدنی و ویتامینها
- افزودنیهای خوراک (بافرها، آنزیمها، پروبیوتیکها و...)
منابع خوراک دام و معرفی اجزای مختلف آن
با توجه به رشد جمعیت و افزایش تقاضا برای پروتئین، صنعت دامپروری اهمیت فراوانی یافته است. برای ورود موفق به این صنعت باید نیازهای اولیه دام شامل خوراک، آب، مسکن و مدیریت تعیین شود؛ که از بین آنها خوراک بیشترین سهم هزینه را دارد و نقش کلیدی در تولید و سلامت دام بازی میکند.
علوفه
علوفه شامل یونجه، علوفه باغی، کاه و سیلاژ است. علوفه باعث کاهش هزینهها، انجام مناسب نشخوار و تنظیم شرایط شکمبه میشود. برای افزایش ماندگاری و جلوگیری از فعالیت آنزیمها و میکروبها معمولاً رطوبت علوفه کاهش داده میشود که این رطوبت تحت تاثیر نوع گیاه، اقلیم، زمان برداشت و شرایط نگهداری قرار دارد.
یونجه
یونجه به دلیل خوشخوراکی و درصد بالای پروتئین، کلسیم، فسفر و ویتامینهای A و D از بهترین علوفههاست. بهترین زمان برداشت اوایل گلدهی است (حدود یک سوم بوته گل داده باشد) تا هضمپذیری مناسب حفظ شود. یونجه را میتوان تازه، خشک یا به صورت سیلاژ مصرف کرد.
عوامل مؤثر بر ارزش غذایی یونجه شامل گونه گیاهی، میزان بلوغ، نسبت ساقه به برگ، نوع خاک، اقلیم و زمان برداشت است. برای تولید یونجه با کیفیت توجه به زمان برداشت و مدیریت مزرعه ضروری است.
علوفههای باغی
علوفههای باغی به دلیل الیاف بلند موجب افزایش نشخوار و کاهش نفخ میشوند و در افزایش چربی شیر نقش دارند. با این حال در تولید صنعتی به دلیل عدم آنالیز دقیق مواد مغذی کمتر توصیه میشوند مگر اینکه آنالیز کیفیت انجام شده باشد.
کاه
کاه (ساقه و برگ پس از جدا شدن دانه) از کمارزشترین مواد خوراکی است؛ به دلیل فیبر بالا و کمبود مواد مغذی و معدنی. از انواع کاه، کاه جو کیفیت بالاتری نسبت به کاه برنج و کاه گندم دارد. برای افزایش هضم گاهی کاه را با اوره غنیسازی میکنند.
سیلاژ
سیلاژکردن علوفه باعث بهبود هضم، افزایش تولید شیر و جلوگیری از افت کیفیت میشود. سیلاژها از تخمیر ساقه و برگ ذرت، جو یا یونجه تولید میشوند و بر اساس رطوبت به سیلاژ پررطوبت و کم رطوبت تقسیم میشوند. افزودن غلات، آبپنیر خشک یا ملاس بهبوددهنده ارزش غذایی از طریق تأمین کربوهیدرات قابل تخمیر هستند.
سیلاژ یونجه میتواند اشتهای دام را افزایش دهد اما در یونجه تر (چین اول) به دلیل رطوبت بالا احتمال مشکلات متابولیکی مانند کاهش منیزیم خون و کزاز علفی در گاوهای پر تولید وجود دارد؛ بنابراین تدابیر مدیریتی برای تلفیق تدریجی جیره ضروری است.
کنسانتره
گاوهای پرتولید نمیتوانند نیازهای خود را تنها از علوفه تأمین کنند؛ بنابراین کنسانتره به جیره افزوده میشود تا کسری پروتئین، انرژی، ویتامینها و مواد معدنی جبران شود. کنسانتره باید بهگونهای طراحی شود که تعادل فیبر و مواد قابل هضم را حفظ کند؛ مصرف کنسانتره نباید بیش از 60 درصد از کل ماه خشک باشد چرا که کاهش فیبر جیره منجر به افت درصد چربی شیر میشود.
توجه به کیفیت علوفه و میزان مصرف آن از عوامل مؤثر بر نیاز به کنسانتره است. محتوای TDN کنسانترهها معمولاً بین 65 تا 90 درصد بالاتر از TDN علوفههاست.
کنجالهها
کنجالهها ضایعات روغنکشی دانههای روغنی هستند و منابع غنی پروتئین با درصد پروتئین بین 20 تا 50 درصد محسوب میشوند. کنجالههایی که غشا از دانه جدا شدهاند، فیبر کمتری داشته و هضمپذیری بالاتری دارند؛ اما در تغذیه نشخوارکنندگان گاهی از کنجالههای همراه با غشا برای تأمین فیبر استفاده میشود.
کنجاله سویا
بهترین منبع پروتئینی گیاهی است؛ معمولاً حدود 40٪ پروتئین و 20٪ چربی دارد و اسیدهای آمینه ضروری را تأمین میکند. فرآیندهای حرارتی و روغنکشی میزان ترکیبات ضدتغذیهای سویا را کاهش میدهند اما کنجاله سویا در برخی ویتامینهای گروه B فقیر است و ممکن است نیاز به مکمل ویتامینه یا منابع پروتئین حیوانی باشد.
کنجاله کلزا
جایگزینی اقتصادی برای کنجاله سویاست و حدود 35٪ پروتئین دارد؛ اما ترکیبات ضدتغذیهای آن به مراتب بیشتر از سویا است و طعم تند و رنگ تیره ایجاد میکند. ترکیب اسیدآمینهای مناسب دارد ولی ممکن است در لیزین محدودیت داشته باشد.
کنجاله پنبهدانه
پس از استخراج روغن، کنجاله پنبهدانه حاصل میشود که حاوی حدود 20–24٪ پروتئین و 10–12٪ چربی است. برای جلوگیری از فساد رطوبت آن باید کمتر از 10٪ باشد. در جیره گاو معمولاً تا 15٪ قابل مصرف است و به خاطر حضور گوسیپول نیاز به ملاحظات جانبی دارد.
منابع پروتئین حیوانی
پودر گوشت، پودر ماهی و پودر خون نمونههایی از منابع پروتئین حیوانی هستند که پروتئین زیادی دارند اما به دلیل خطرات میکروبی، کاهش خوشخوراکی و فساد، کاربرد آنها محدود است. پارامترهایی مانند شاخصهای فساد (مثلاً TVN) باید در تهیه و نگهداری مدنظر قرار گیرند.
سبوس
سبوسهای گندم، جو و برنج به عنوان منابع کربوهیدراتی و انرژیزا مورد استفادهاند. سبوس گندم به دلیل سلولز بالا باید با دقت در جیره به کار رود و مصرف زیاد سبوس برنج به علت قابلیت هضم پایین و احتمال انباشت در شکمبه توصیه نمیشود.
مواد معدنی و ویتامینها
مواد معدنی به دو گروه ماکرو (کلسیم، فسفر، پتاسیم، سدیم، کلر، گوگرد، منیزیم) و میکرو (ید، آهن، مس، سلنیوم، مولیبدن، روی، منگنز و...) تقسیم میشوند. استفاده از مواد معدنی کیلاته میتواند جذب و زیستفراهمی را افزایش دهد.
ویتامینها به مقدار کم اما برای عملکرد فیزیولوژیک حیاتی هستند؛ برخی از آنها محلول در چربی (A, D, E, K) و برخی محلول در آب (گروه B، C، کولین) هستند. پایداری ویتامینها تحت تأثیر شرایط انبار است و در برخی موارد تولید میکروبی شکمبه نیاز ویتامینی را پوشش میدهد.
افزودنیهای خوراک
برای دستیابی به حداکثر توان ژنتیکی دام از افزودنیهایی استفاده میشود که عملکرد، هضم و سلامت را بهبود میبخشند. در ادامه مهمترین گروهها توضیح داده شدهاند.
بافرها
حفظ pH مناسب شکمبه (حدود 5.8 تا 6) برای فرآیندهای میکروبی و سلامت دام ضروری است. در صورت کاهش pH، اسیدوز رخ میدهد که عملکرد تولیدی را تحت تأثیر قرار میدهد. از جمله بافرها میتوان به جوش شیرین (بیکربنات سدیم) و ترکیبات آلکالایزر مانند اکسید منیزیم اشاره کرد.
آنزیمها
آنزیمهای اگزوژنوس برای هضم برخی ترکیبات که دام به تنهایی نمیتواند بهخوبی هضم کند، به خوراک افزوده میشوند. گروههای آنزیمی شامل پروتئازها (تجزیه پروتئین)، لیپازها (تجزیه چربی) و آنزیمهای تجزیهکننده کربوهیدراتهای نشاستهای و غیرنشاستهای (آمیلاز، بتا-گلوکاناز، زایلاناز، ماناناز، سلولاز) هستند. آنزیمها در دماهای بالاتر از 85 درجه سانتیگراد غیر فعال میشوند.
پروبیوتیکها
پروبیوتیکها با تعادلبخشی به فلور روده باعث بهبود دستگاه گوارش و تقویت سیستم ایمنی میشوند. ویژگیهای مطلوب پروبیوتیک شامل منشاء میزبان، غیر بیماریزا بودن، پایداری در فرآیند تولید و ذخیرهسازی، مقاومت در برابر شرایط اسیدی و توانایی بقا و فعالیت در دستگاه گوارش است. پروبیوتیکها بخصوص در دورههای استرس، رشد و پس از درمانهای آنتیبیوتیکی مفیدند.
پریبیوتیکها و سینبیوتیکها
پریبیوتیکها ترکیبات غیرقابل هضم هستند که موجب تحریک رشد میکروارگانیزمهای مفید میشوند و به جذب بهتر عناصر معدنی کمک میکنند. ترکیب پروبیوتیک و پریبیوتیک را سینبیوتیک مینامند که اثرات ترکیبی در بهبود فلور روده، افزایش ایمنی و بهبود راندمان تولید دارد.
اسیدیفایرها
اسیدیفایرها اسیدهای آلی کوتاه زنجیرهاند که نقش کاهش pH خوراک و دستگاه گوارش، جلوگیری از رشد پاتوژنها و ضد کپک دارند. مصرف معمول در جیره حدود 0.25٪ است. مزایا شامل بهبود هضم پروتئین، افزایش مصرف خوراک، کاهش تولید آمونیاک و افزایش جذب مواد معدنی است. اسیدیفایرها عموماً در تغذیه دامهای جوان کاربرد بیشتری دارند.
توکسین بایندرها
نهادههای دامی ممکن است حاوی قارچهایی باشند که مایکوتوکسین تولید میکنند (مانند آفلاتوکسین، اکرا توکسین، زیرالنون، T-2، فومنیسین، دئوکسینیوالینول). توکسینبایندرها با جذب این سموم در دستگاه گوارش، تشکیل کمپلکس و دفع آنها از دسترسی حیوان جلوگیری میکنند و در بهبود رشد، ضریب تبدیل و تولیدمثل نقش محافظتی دارند.
جمعبندی: ترکیب مناسب علوفه با کنسانتره و کنجالهها و استفاده هدفمند از مواد معدنی، ویتامینها و افزودنیها، همراه با مدیریت صحیح ذخیره و جیرهدهی، پایهی یک برنامه غذایی موفق برای دام است. آنالیز مداوم خوراک و مشورت با کارشناسان تغذیه شرکتهای بازار بزرگ کشاورزی ایران برای تنظیم جیره و جلوگیری از مشکلات متابولیکی ضروری است.
توئیتر
فیس بوک
لینکدین
