در حال
جستجو...
مشخصات بذر سالم
- سلامت بذر
- درصد رطوبت نسبی انبار
- رنگ و بوی بذر
- بلوغ بذر
- اندازه بذر
- عمر بذر
- خلوص بذر
- قوه نامیه بذر
- طبقات مختلف بذر
- تولید بذر در ایران
سلامت بذر
برای جوانه زدن و تولید محصول مناسب، سلامت بخش‌های تشکیل‌دهنده بذر ضروری است. به عنوان مثال، اگر بخشی از بذر به نحوی آسیب دیده باشد، از درصد جوانه‌زنی آن کاسته می‌شود. بذرهای مریض پس از کشت به کانون آلودگی تبدیل می‌شوند.
رطوبت
در سالم ماندن بذر، مقدار رطوبت موجود در آن بسیار موثر است. مقدار رطوبت موجود در بذرها را بصورت درصد نشان می‌دهند. هرچه درصد رطوبت بذر بیشتر باشد، در صورت نگهداری در انبار مورد حمله قارچ‌ها قرار می‌گیرد و رفته رفته سلامت بذر از دست می‌رود.
عوامل موثر در درصد رطوبت بذر:
- درجه رسیدگی
- موقعیت اقلیم منطقه
- زمان برداشت محصول
- طریقه انبار کردن
- درصد رطوبت نسبی انبار
درصد رطوبت نسبی انبار
| نام محصول | 90 | 75 | 60 | 45 | 30 | 15 |
|---|---|---|---|---|---|---|
| جو | 19.50 | 14.4 | 12.1 | 10 | 8.2 | 6 |
| چغندر | - | 11.2 | 9.4 | 7.6 | 5.8 | - |
| کلم | - | 9.6 | 7.6 | 6.4 | 5.4 | - |
| هویج | - | 11.6 | 9.2 | 7.9 | 6.8 | - |
| خیار | - | 10.1 | 8.4 | 7.1 | 5.6 | - |
| بادمجان | - | 11.9 | 9.8 | 8 | 6.3 | - |
| کتان | 15.2 | 10.5 | 7.9 | 6.2 | 4.4 | - |
| لوبیا | 12 | 9.8 | - | 5.6 | 4.2 | 2.6 |
| کاهو | - | 9.6 | 7.1 | 5.9 | 5.1 | - |
| ذرت | 18.8 | 14.4 | 12.7 | 10.2 | 8.4 | 6.6 |
| بامیه | - | 13.1 | 11.2 | 10 | 8.3 | - |
| پیاز | - | 13.4 | 11.2 | 9.5 | 8 | - |
| تربچه | 17.6 | 14 | 11.8 | 9.8 | 7.9 | 5.6 |
| برنج | 19.8 | 14.6 | 12.1 | 10.4 | 8.5 | 6.5 |
| کدو | - | 10.8 | 9 | 7.4 | 5.6 | - |
| گوجه فرنگی | - | 9 | 7.4 | 6.3 | 5.1 | - |
| هندوانه | - | 11.1 | 9.2 | 7.8 | 6.3 | - |
رنگ و بوی بذر
رنگ بذر هر رقم گیاهی معمولا مربوط به همان رقم است. اگر تغییری در رنگ بذر ایجاد شود، نشانه نارس بودن بذر و یا آلوده بودن و پوسیدگی بذر است. چنانچه بذر بویی آلوده به بیماری، ناسالم و کهنه بدهد، نشانه نامرغوبی بذر است. افزایش رطوبت نسبی هوا در زمان برداشت در تغییر رنگ بذر موثر است. بذرهای تازه معمولا شفاف و براق هستند. معمولا بذرهای نارس سبز هستند و پس از مدتی رنگ سبز جای خود را به رنگ خاکستری مایل به زرد و یا قهوه‌ای مایل به زرد می‌دهد.
بلوغ بذر
در برخی از گیاهان، دانه قبل از رسیدن رویان برداشت می‌شود. در نتیجه این بذرها درصد جوانه‌زنی کمی دارند. این بذرها به زمان زیادی نیاز دارند تا قدرت جوانه‌زنی پیدا کنند.
اندازه بذر
ریزی و درشتی بذر نیز از مسائلی است که باید به آن توجه کرد. بذرهای ریز، رویان کوچک هستند و مواد ذخیره‌ای کمتری دارند و گیاهچه‌های کوچکتری ایجاد می‌کنند. در حالی که بذرهای درشت‌تر قابلیت کاشت در عمق‌های بیشتری را دارند و در برابر شرایط سخت مقاوم‌تر هستند.
عوامل موثر در اندازه گیاهان:
- نوع گیاه
- محل قرار گرفتن دانه روی گیاه یا روی محور گل آذین
- عوامل محیطی کشت به ویژه مواد غذایی
عمر بذر
هرچه شرایط نگهداری گیاه از نظر رطوبت و درجه حرارت، بسته به نوع رقم مطلوب‌تر باشد، به همان اندازه طول عمر بذرها بیشتر خواهد شد. دسته‌بندی بذر گیاهان از نظر طول عمر:
- بذرهای کوتاه عمر: بین چند روز، چند ماه تا حداکثر یک سال زنده می‌مانند.
- بذر متوسط عمر: به مدت 2 یا 3 سال و حداکثر 15 سال زنده می‌مانند. مثل بذر بیشتر بازدانگان و اغلب گیاهان زراعی و باغی.
- بذرهای بلند عمر: این گونه بذرها حتی در دماهای زیاد نیز سبز نمی‌شوند. و طول عمر آنها 15-20 سال و ممکن است تا 100 سال یا بیشتر عمر کنند. بذر بعضی از علف‌های هرز اگر آب جذب نکنند 50-70 سال و گاهی بیشتر نیز عمر می‌کنند.
| نوع بذر | طول مدت زنده ماندن بذر (حداقل) | طول مدت زنده ماندن بذر (حداکثر) |
|---|---|---|
| گندم | 4-10 سال | 10-17 سال |
| چاودار | 3 سال | 5-6 سال |
| جو | 7-8 سال | 11 سال |
| ذرت | 7-9 سال | 11-12 سال |
| چغندر قند | 10 سال | 17-18 سال |
| توتون | 8 سال | 14 سال |
| کتان | 9-12 سال | 13-14 سال |
| بذرک | 9-12 سال | 13-14 سال |
| آفتابگردان | 4 سال | 13-14 سال |
| یونجه | 8 سال | بیش از 20 سال |
| عدس | 8 سال | 12-13 سال |
| عمر تقریبی بذر انبار شده | نوع گیاه |
|---|---|
| 1 سال | ذرت بلال، پیاز، بامیه، جعفری |
| 2 سال | چغندر، فلفل، تره فرنگی، مینا، گل جاوید، نخود گل |
| 3 سال | مارچوبه، لوبیا، هویج، کرفس، کاهو، نخود فرنگی، اسفناج، گوجه فرنگی، فلوکس، شاه پسند |
| 4 سال یا بیشتر | کلم برگ، گل کلم، کلم بروکسل، کدو، تربچه، شلغم، خیار، طالبی، هندوانه، گل ستاره، اطلسی، گل درخشنده، گل جعفری، بنفشه، مروارید، ختمی، لادن |
خلوص بذر
در مورد بذرها دو نوع خلوص را در نظر می‌گیریم:
- **خلوص ژنتیکی**: به معنای خالص بودن بذر از نظر صفات درونی یا ارثی مانند رنگ گل و … است.
- **خلوص فیزیکی**: یعنی بذر فاقد ناخالصی قابل مشاهده مانند بذر سایر گیاهان یا ذر و یا بذر علف‌های هرز و حتی بذر سایر ارقام و مواد جامد باشد.
بر حسب استاندارد موسسه کنترل و گواهی بذر، وقتی درصد خلوص بذر کمتر از 98% باشد، آن بذر ارزش کاشت ندارد.
قوه نامیه بذر
قدرت زنده بودن بذر یا قوه نامیه عبارت است از درصد عددی بذرهای سالمی که می‌توانند جوانه‌های سالم تولید کنند. قوه نامیه در تمام بذرها یکسان نیست و با گذشت زمان و یا عوامل دیگر این قوه کاهش می‌یابد.
طبقات مختلف بذر
هدف اصلی از گواهی بذر، حفظ کردن صفات ژنتیکی و درصد خلوص بذر اصلاح‌شده رقم‌هایی است که مشخصات بهتری دارند. بر مبنای قوانین CSGA، الگوی کلی گواهی بذر از اصلاح یک واریته جدید تا امکان بهره‌برداری از آن توسط کشاورز در زیر آمده است:
- بذر اولیه یا بذر اصلاح گر: بذر اولیه به بذر و سایر اندام‌های رویشی گیاه گفته می‌شود که تحت نظر مستقیم متخصصان اصلاح نباتات تولید می‌شود. بذرهای اولیه دارای برچسب سفید رنگ هستند و برای تهیه بذر پایه استفاده می‌شوند.
- بذر پایه یا سوپر الیت: این بذر اولین بذری است که از کشت بذر اولیه بوجود می‌آید و تحت نظر اصلاح کننده زیاد می‌شود. معمولا مزرعه تکثیر 2 یا 3 هکتار است. کشت بذرهای پایه می‌تواند چند مرتبه تکرار شود. بذر پایه دارای برچسب سفید است. مقدار بذر پایه کم است و برای تولید بذر ثبت‌شده استفاده می‌گردد.
- بذر ثبت‌شده یا مادری: بذر مادری را می‌توان از تکثیر بذر پایه بدست آورد. این بذر همچنین با نظارت کارشناس بذر تولید می‌گردد. بذر مادری ممکن است چند دفعه تهیه شود به این منظور که افزایش مقدار بذر را قبل از تولید بذر گواهی‌شده داشته باشیم. این بذر را با کارت ارغوانی مشخص می‌کنند.
- بذر گواهی‌شده: این بذر نتیجه بذر پایه و یا بذر ثبت‌شده است و به عنوان آخرین محصول گواهی بذر در نظر گرفته می‌شود. برای شناسایی این بذر از کارت آبی رنگ استفاده می‌کنند. این بذر بایستی دارای خصوصیاتی باشد که موسسه گواهی‌کننده بذر تعیین کرده است. این بذر به مقدار فراوان و برای تولید انبوه محصولات زراعی قابل دسترسی است.
- بذرهای هیبریدی: در بعضی موارد برای اصلاح گیاهان نیاز است که دو بوته باهم آمیزش داده شوند. مثلا یک گیاه پرمحصول را که به یک بیماری خاص حساس است با یک رقم دیگر که نسبت به آن بیماری مقاوم است تلاقی می‌دهند. به این عمل دورگ‌گیری یا هیبریداسیون گفته می‌شود. بذر هیبرید از تلاقی دو لاین والدین خالص ژنتیکی بدست می‌آید. ویژگی گیاه F1 بدست آمده، بنیه هیبرید است. در واقع در گیاه هیبرید ترکیب ژن‌های والدین همراه با تمامی خصوصیات مطلوب از والدین بدست می‌آید. در واقع هیبریداسیون از بهترین روش‌های اصلاح نباتات است و سبب اصلاح گیاهان در زمینه‌های زیر می‌شود:
- مقاومت به خشکی و آفات
- کیفیت بهتر
- عملکرد بیشتر
- زودرسی
- و…
تولید بذر در ایران
از میان طبقات بذر، بذرهای پرورده یک تا سه معمولا در ایستگاه‌های تحقیقاتی و مستقیم زیر نظر کارشناسان صورت می‌گیرد. در اصلاح نباتات برای تهیه و تولید بذر آنها را به شرح زیر دسته‌بندی می‌کنند:
- بذر پرورده یک یا بذر نوکلئوس
- بذر پرورده دو یا بذر مادر
- بذر پرورده سه یا سوپر الیت
- بذر گواهی‌شده
- بذر مرغوب یا بذر تجارتی
توئیتر
فیس بوک
لینکدین
