بذرو کیفیت

بذر باکیفیت بذری است که ویژگی‌های مطلوب برای رشد گیاه را دارا باشد. بذر باکیفیت به عنوان بذری خالص از نظر واریته، با درصد جوانه‌زنی بالا، عاری از بیماری و عوامل بیماری‌زا و با رطوبت و وزن مناسب تعریف می‌شود.

ویژگی‌های بذر باکیفیت:

1. خلوص فیزیکی: تمیزی بذر از سایر بذرها، بقایای گیاهی، مواد بی‌اثر، بذرهای بیمار و آسیب‌دیده توسط حشرات. بذر باکیفیت از نظر فیزیکی باید اندازه، وزن و رنگ یکنواختی داشته باشد و عاری از سنگ، بقایای گیاهی، گرد و غبار، برگ، شاخه، ساقه، گل، میوه و سایر بذرهای زراعی و مواد بی‌اثر باشد. همچنین نباید حاوی بذرهای چروکیده، بیمار، لکه‌دار، کپک‌زده، تغییر رنگ داده، آسیب‌دیده و خالی باشد.
2. واریته اصلاح‌شده: واریته باید واقعاً برتر از واریته‌های موجود باشد. باید جدیدترین و بهترین واریته مناسب منطقه از نظر پتانسیل تولید و سایر ویژگی‌های مطلوب باشد.
3. خلوص ژنتیکی: خلوص ژنتیکی بذر به اصالت واریته اشاره دارد و تأثیر مستقیمی بر عملکرد نهایی دارد.
4. جوانه‌زنی و قدرت بذر: جوانه‌زنی بذر به توانایی بذر در تولید یک گیاهچه طبیعی در شرایط کشت معمولی اشاره دارد. قدرت بذر به مجموع تمام ویژگی‌هایی گفته می‌شود که منجر به تراکم مناسب بوته در مزرعه می‌شود. هر دو مورد تأثیر عمیقی بر عملکرد نهایی دارند و ارزش کاشت بذر را تعیین می‌کنند.
5. ارزش کاشت: ارزش کاشت، ارزش واقعی یک محموله بذر برای پرورش محصول است.
6. سلامت بذر: سلامت بذر به وجود یا عدم وجود عوامل بیماری‌زا/آفات حشرات بر روی بذرها اشاره دارد. کیفیت محموله بذر تا حد زیادی به سلامت آن بستگی دارد.
7. رطوبت بذر: رطوبت بذر مهم‌ترین عامل در حفظ جوانه‌زنی و زنده‌مانی بذر در طول انبارداری است. بذر باید تا حد رطوبت ایمن خشک شود.
8. رسیدگی بذر: یک بذر خوب باید از نظر ظاهری و داخلی کاملاً رسیده باشد. ظرفیت جوانه‌زنی و قدرت بذر به رسیدگی آن بستگی دارد.
9. اندازه بذر: بذرهای باکیفیت اندازه یکسانی دارند. پس از جمع‌آوری، بذرهای هم‌اندازه برای ذخیره‌سازی انتخاب می‌شوند.
10. وزن بذر: با توجه به محدودیت‌ها، یک بذر باکیفیت باید وزن سنگینی داشته باشد.
11. سن بذر: یک بذر باکیفیت باید سن مناسبی داشته باشد. افزایش سن بذر ممکن است طول عمر و ظرفیت جوانه‌زنی آن را کاهش دهد.
12. پری بذر: یک بذر خوب باید پر باشد و تمام اندام‌های آن، به ویژه جنین، باید به خوبی توسعه یافته و بالغ باشند.

اهمیت بذر باکیفیت در تولید محصول: بذر خوب در یک واریته، استقرار خوب گیاه در خاک را تضمین می‌کند که به نوبه خود، برداشت خوب را تضمین می‌نماید. بذر خوب همچنین قابلیت زنده ماندن در شرایط نامساعد مزرعه در فصل کاشت، مقاومت در برابر بیماری‌ها و آفات و سودآوری کشاورزی را داراست. برخی از موارد دیگر در زیر ذکر شده است:

• بذر باکیفیت عنصر اساسی در تولید محصولات زراعی است.
• بذر باکیفیت، تولید محصول را افزایش می‌دهد.
• عنصر ضروری تجارت است.
• بذرهای باکیفیت منبع حیات هستند.
• بذرهای باکیفیت ماده اولیه بسیاری از صنایع هستند.
• بذرهای باکیفیت غذای اصلی حیوانات مختلف، از جمله انسان، هستند.
• به‌طور غیرمستقیم هزینه تولید را کاهش می‌دهد.
• از شیوع علف‌های هرز، بیماری‌ها و آفات جلوگیری می‌کند.
• با واردات و صادرات بذر باکیفیت، روابط بین‌المللی بین کشورها را بهبود می‌بخشد.
• واریته‌های هیبرید از بذرهای باکیفیت ابداع می‌شوند.
• بذر باکیفیت، روابط اجتماعی و سیاسی را بهبود می‌بخشد.
• با صادرات آن می‌توان ارز خارجی کسب کرد.
• کیفیت غذای تولید شده را بهبود می‌بخشد.
• از حامل حیات محافظت می‌کند.
• برخی از بذرهای باکیفیت برای تولید برخی داروهای ضروری استفاده می‌شوند.
• گاهی اوقات چیزهای رنگارنگ تولید می‌کند.

اصول کلی تولید بذر: تولید بذر شجره‌نامه‌ای خالص از نظر ژنتیکی و باکیفیت، کاری دقیق است که نیاز به مهارت‌های فنی بالا و سرمایه‌گذاری مالی نسبتاً سنگین دارد. در طول تولید بذر، باید به حفظ خلوص ژنتیکی و سایر کیفیت‌های بذر توجه دقیقی شود تا سود کامل حاصل از معرفی ارقام جدید گیاهان زراعی برتر، به دست آید. به عبارت دیگر، تولید بذر باید تحت شرایط استاندارد و سازمان‌یافته انجام شود.

اصل ژنتیکی: خلوص ژنتیکی (اصالت واریته) یک واریته می‌تواند به دلایل مختلفی در طول چرخه‌های تولید کاهش یابد. عوامل مهم و زوال واقعی واریته‌ها توسط کادم (1942) فهرست شده‌اند و به شرح زیر هستند:

1. تنوع رشدی: هنگامی که محصولات بذری در محیط دشوار، تحت شرایط مختلف خاک و حاصلخیزی، یا شرایط آب و هوایی متفاوت، یا تحت دوره‌های نوری متفاوت، یا در ارتفاعات مختلف برای چندین نسل متوالی رشد می‌کنند، تنوع رشدی ممکن است گاهی اوقات به عنوان پاسخ رشد متفاوت ایجاد شود. برای به حداقل رساندن فرصت بروز چنین تغییراتی در ارقام، توصیه می‌شود آنها را در مناطق سازگاری و فصول رشد خود پرورش دهید.
2. مخلوط‌های مکانیکی: این مهم‌ترین منبع زوال واریته در طول تولید بذر است. مخلوط‌های مکانیکی ممکن است اغلب در زمان کاشت، اگر بیش از یک واریته با همان دستگاه کاشت بذر کاشته شود، از طریق گیاهان داوطلب همان محصول در مزرعه بذر، یا از طریق ارقام مختلف کشت شده در مزارع مجاور رخ دهد. اغلب بذر تولید شده از همه ارقام در یک خرمن نگهداری می‌شود و منجر به مخلوط شدن قابل توجه واریته‌ها می‌شود. برای جلوگیری از این نوع آلودگی مکانیکی، لازم است مزارع بذر را وجین کنید و در طول تولید، برداشت، خرمن‌کوبی و جابجایی بیشتر بذر، نهایت دقت را به کار ببرید.
3. جهش‌ها: این عامل جدی زوال واریته نیست. در اکثر موارد، شناسایی یا تشخیص جهش‌های جزئی دشوار است.
4. آمیزش طبیعی: در محصولات تکثیر شده جنسی، آمیزش طبیعی یکی دیگر از مهم‌ترین منابع زوال واریته به دلیل ورود ژن‌ها از ذخایر غیرمرتبط است که فقط با پیشگیری می‌توان آن را حل کرد. آمیزش طبیعی به 3 دلیل زیر رخ می‌دهد:
   1. آمیزش طبیعی با انواع نامطلوب.
   2. آمیزش طبیعی با گیاهان بیمار.
   3. آمیزش طبیعی با گیاهان خارج از نوع.
   آمیزش طبیعی به دلیل عوامل زیر رخ می‌دهد:
   1. سیستم اصلاح نژاد گونه.
   2. سیستم‌های جداسازی.
   3. توده واریته.
   4. عامل گرده افشانی.
5. تغییرات ژنتیکی جزئی: تغییرات ژنتیکی جزئی ممکن است حتی در واریته‌هایی که در زمان انتشار از نظر فنوتیپی یکنواخت و همگن به نظر می‌رسند، وجود داشته باشد. در طول چرخه تولید بعدی، برخی از این تغییرات ممکن است به دلیل حذف انتخابی توسط محیط از بین بروند. برای غلبه بر این، آزمایش‌های عملکرد پیشنهاد می‌شود.
6. تأثیر انتخابی بیماری‌ها: تأثیر انتخابی بیماری‌ها در زوال واریته نیز از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. ارقام جدید محصولات زراعی اغلب در برابر نژادهای جدید بیماری‌ها، که اغلب توسط انگل‌های اجباری ایجاد می‌شوند، حساس می‌شوند و از برنامه‌های بذری خارج می‌شوند. به طور مشابه، ذخایر تکثیر شده رویشی در صورت آلوده شدن به بیماری‌های ویروسی، قارچی و باکتریایی به سرعت خراب می‌شوند. بنابراین، در طول تولید بذر، تولید بذر/ذخایر عاری از بیماری بسیار مهم است.
7. فنون اصلاح‌گران گیاهان: در موارد خاص، بی‌ثباتی‌های جدی ممکن است در ارقام به دلیل بی‌نظمی‌های سیتوژنتیکی که به درستی در ارقام جدید قبل از انتشار آنها ارزیابی نشده‌اند، رخ دهد. عوامل دیگر، مانند اختلال در عقیمی نر، شرایط خاص محیطی و سایر تغییرات ارثی ممکن است به طور قابل توجهی خلوص ژنتیکی را کاهش دهند. مخلوط‌های مکانیکی، آمیزش طبیعی و تأثیرات انتخابی بیماری‌ها مهم‌ترین دلایل زوال ژنتیکی هستند.

حفظ خلوص ژنتیکی در طول تولید بذر: مراحل مختلف پیشنهادی برای حفظ خلوص واریته به شرح زیر است:

1. استفاده از بذر تأیید شده فقط در تکثیر بذر.
2. بازرسی و تأیید مزارع قبل از کاشت.
3. بازرسی مزرعه و تأیید محصولات در حال رشد در مراحل بحرانی برای تأیید خلوص ژنتیکی، تشخیص مخلوط‌ها، علف‌های هرز و عاری بودن از علف‌های هرز مضر و بیماری‌های منتقله از طریق بذر و غیره.
4. نمونه‌برداری و پلمپ محموله‌های تمیز شده.
5. پرورش نمونه‌هایی از ذخایر بالقوه تأیید شده برای مقایسه با ذخایر معتبر.

مراحل مختلف پیشنهادی برای حفظ خلوص ژنتیکی به شرح زیر است:

1. تأمین جداسازی کافی برای جلوگیری از آلودگی از طریق آمیزش طبیعی یا مخلوط‌های مکانیکی.
2. وجین مزارع بذر قبل از مرحله‌ای که می‌توانند محصول بذر را آلوده کنند.
3. آزمایش دوره‌ای واریته‌ها برای خلوص ژنتیکی.
4. اجتناب از تغییرات ژنتیکی با پرورش محصولات فقط در مناطقی که با آنها سازگاری دارند.
5. گواهی محصولات بذری برای حفظ خلوص ژنتیکی و کیفیت بذر.
6. اتخاذ سیستم نسل.
7. آزمایش‌های رشد.

اصول زراعی:

• انتخاب منطقه کشاورزی-اقلیمی مناسب: یک واریته محصول که برای تولید بذر در یک منطقه کشت می‌شود باید با شرایط دوره نوری و دمای غالب در آن منطقه سازگار باشد.
• انتخاب قطعه بذر: قطعه انتخاب شده برای محصول بذر باید عاری از گیاهان داوطلب، گیاهان هرز باشد و بافت و حاصلخیزی خاک خوبی داشته باشد. خاک قطعه بذر باید نسبتاً عاری از بیماری‌های خاکزی و آفات حشرات باشد.
• جداسازی محصولات بذری: محصول بذر باید مطابق با الزامات استانداردهای صدور گواهینامه، از سایر مزارع مجاور همان محصول و سایر محصولات آلوده‌کننده جدا شود.
• و ... (ادامه موارد اصول زراعی)

عوامل مؤثر بر کیفیت بذر در طول تولید و فرآوری: