روشهای مرسوم کنترل و گواهی بذر

بذر یکی از نهاده هاست و مصارف گوناگون دارد. یکی از مهمترین کاربردهای بذر استفاده از آن برای تکثیر است.

---

تعاریف مختلف بذر :
در نظر گیاهاشناسان بذر یک گیاه کوچک رشد نکرده است.
در نظر زیست شناسان بذر تخمک رسیده و بارور است.
از نظر کشاورزان بذر به هر اندامی از گیاه اتلاق می گردد که در صورت کاشته شدن در زمین بتواند گیاهی مشابه با پایه مادری را تولید کند.
کاملترین تعریف: انجمن بین المللی آزمون بذر(ایستا)؛: بذر پرچمدار نسل بعدی در گیاهان رسیده می باشد.
محاسن بذر:
با انتخاب بذر منایب و خوب کشاورز بدون پرداخت هزینه های کافی به حداکثر عملکرد خواهد رسید.درصورت انتخاب بذر نامناسب حتی با صرف انرژی و نهاده های دیگر به مقدار زیاد باز هم نتیجه مطلوب از زراعت گرفته نمیشود.
روشهای ازدیاد بذر :
تکثیر غیر جنسی:
روش جنسی برای همه گیاهان جوابگو نیست. در تکثیر غیرجنسی با استفاده از یکی از روشهای زیر از یکی از اندامهای رویشی گیاه جهت تکثیر استفاده می کنیم.
روشهای تکثیر غیرجنسی عبارتند از قلمه زدن، پیوند زدن، خوابانیدن، تقسیم، جداسازی
علل استفاده از روش غیر جنسی : : عدم تشکیل شدن دانه گرده (وجود ژن نرعقیمی) :
وجود این ژن در بعضی گیاهان باعث عدم تولید دانه گرده و یا ناکارآمد بودن آن میشود. ناسازگاری بین دانه گرده و مادگی. در این حالت دانه های گرده قابلیت جوانه زنی را بر روی کلاله ندارند. البته درجات مختلفی از ناسازگاری وجود دارد. پلی پلوئیدی به خصوص آنهایی که مضرب کروموزومی فرد دارند. چون نمی توانند میوز را انجام دهند.در میوز 1 که همولوگها در حال جدا شدن هستند به دلیل فرد بودن تعداد کروموزومها ی ناجور جدا می شوند.
تکثیر جنسی:
به روشی از تکثیر گیاه اتلاق می گردد که با تقسیم میوز و تشکیل گامتهای جنسی شروع می شود.با ترکیب این گامتها و تشکیل سلول تخم ادامه می یابد. بذر حاصله از این روش ازدیادی مزیتهای زیادی نسبت به سایر روشهای تکثیر خواهد داشت . که این مزیتها عبارتند از:
1) امکان نگهداری بذر برای مدت طولانی به دلیل خشک شدن بذر.در زمان مناسب برای تکثیر پایه جدید از آن استفاده می کنیم. در صورتی که در روش غیرجنسی مدت زیادی نمیتوان در غله نگهداری کرد.3) امکان انتقال بیماری های ویروسی در این روش وجود ندارد. تکامل یافته ترین روش و بهترین و کم هزینه ترین روش همین روش است.فاکتورهای موثر در طول عمر بذر:ژنوتیپ و محیط که شامل درجه حرارت و رطوبت است.
2) تولید ژنوتیپهای جدید: این مساله ژنوتیپهای جدید در هنگام لقاح هم همچنان شدت می یابد. بنابراین در تولید نسل آینده با یک سری از ژنوتیپهای جدید مواجه می شویم. این مساله یک شرایط گریز در موقعیتهای نامناسب است. افراد برتر باقی مانده و افراد ضعیف از بین می روند. در شرایط مختلف و سخت تمام گیاهان از بین نمیروند. این یک مکانیسم تکامل یافته است.
ریزازدیادی:
عبارت است از ایجاد یک گیاه جدید در محیطی مصنوعی و عاری از عوامل بیماریزا از یک قسمت بسیار ریز گیاه مثل سلول – دانه گرده- بذر – دمبرگ – ساقه – نوک ساقه و یا نوک ریشه. کاربرد این روش بیشتر در اصلاح نباتات برای تولید گیاهان هاپلوئید بوده که پس از دو برابر شدن کروموزومها با موادی مثل کلشی سین برای ایجاد گیاهان کاملا هموزیگوت به کار می رود.
فرآیندهای زایشی گیاهان:عمده فعالیتهایی که در گیاه انجام می گیرد برای عمل زایش حول دو محور می تواند مورد بررسی قرار گیرد:
1) گل آغازی
پس از تاثیر فاکتورهای فوق بر روی مریستم های گیاه ظهور مورفولوژیکی حالت القا شده گل آغازی نامیده می شود.
2) گل انگیزی: به تغییرات فیزیولوژیکی اتلاق می گردد که امکان نمو آغازی های زایشی را فراهم می کند. در اکثر گیاهان تغییرات روی مریستم هاست. در بعضی گیاهان باید مریستم فعال شوند.مریستم های زایشی یا باید از تغییر مریستمهای رویشی تولید شوند و یا قبلا به وجود آمده اند ولی باید فعال شوند.عواملی که باعث بروز تغییرات فیزیولوژیکی بر روی مریستمهای زایشی می گردند عبارتند از :
طول روز( طول مدت روشنایی) :
در این حالت فیتوکرومها وارد عمل می شوند. اجزایی هستند در گیاه که در عمل جذب نور دخالت می کند . منتهی کارشان با کلروفیلها تفاوت دارد. 3 فرایند جوانه زنی – رشد- مورفوژنز(تغییر ریخت گیاهی) تحت تاثیر نور هستند. فیتوکرومها در شرایط معمولی با Pr نشان داده می شود. این فیتوکرومها معمولا نور قرمز را دریافت می کند و حدود 660 نانومتر را جذب می کند.در هنگام جذب نور قرمز تدیل به فیتوکروم قرمز دور Pfr که حالت غیرفعال فیتوکروم است . این پدیده در روز اتفاق می افتد. شبها حالت فعال پیدا می کند که این فیتوکروم غیر فعال طول موج را با انرژی کمتر اما طول موج بیشتر پس می دهد. بسته به این که در گیاه چه مقدارPfr و Pr وجود دارد گیاه روز بلند و روز کوتاه است.
درجه حرارت پایین :
تاثیر درجه حرارت پایین بر روی ترشح هورمون اکسین در مریستمهای زایشی گیاه برای تولید گلها می باشد. خیلی از گیاهان به این درجات حرارت واکنش نشان می دهند . مثل غلات زمستانه. درجات حرارتی حدود 0-5درجه سانتیگراد تا 8 درجه کاربرد دارد. این درجات حرارت به صورت تجمعی هم می توانند مورد استفاده قرار گیرتند . یعنی این طور نیست که 0-5 برای 30 روز باشد و می شود برای 10 روز این درجه حرارتی را داشته باشیم و دوباره حرارت باا رود. اما این اثر باقی مانده تا دوباره سرما به وجود آید.در زمانی که مریستم به وجود آمده و آماده پذیرش استرس است. در غلات در نیمه پنجه زنی کاربرد دارد.
هورمونها:
بعضی از هورومونهای گیاهی یا مواد شبه هورمونی مثل نفتالیک اسید استیک- 2.4.D و هم خانواده های این تر کیبات در شروع فرایندهای زایشی در گیاهان مختلف نقش دارند . در مقابل بعضی از ترکیبات نقش بازدارندگی در این رابطه دارند. مانند هیدروکسیک مالیک. این عوامل ترشح هورمون اکسین را باعث می شوند که باعث می شود این تغییرات کم کم روی گیاه اتفاق بیفتد.
ساختمان بذر :
هر بذر دارای چهار قسمت اصلی است که شامل
1) مواد شیمیایی که ممکن است شامل انواع آنزیمها و هورمونهای مورد نیاز باشد که جز مواد رشدی و نقش تنظیم کنندگی دارد.
پوششهای بذر: تمام پوششهای بذر وظایف خاص خود را دارند.
2) بافت ذخیره ای بذر : در نهاندانگان می تواند آندوسپرم و لپه و در بازدانگان ممکن است گامتوفیت یا مگا گامتوفیت باشد.
3) رویان (جنین)
4) پوششهای بذر که در مجموع به آنها seat coats گویند
تولید بذر غیر جنسی:
در این روش بذر بدون آنکه چرخه سلولی خود را طی کند می تواند از طریق تقسیم مستقیم یکی از سلولهای 2n کروموزومی پایه مادری تولید شود. این سلول 2n کروموزومی سلول مادر مگاسپور و یا یکی از سلولهای 2n کروموزومی بافت تخمدان گیاه مادری باشد.تقسیم فقط ازدیادی و از طریق کلون تولید بذر را خواهیم داشت. این روش حد واسط بین تولید بذر جنس و غیر جنسی است. به عنوان مثال ژنوتیپها همان ژنوتیپهای گیاه مادری است چون تقسیم میتوز است. بیماریهای ویروسی در این روش منتقل نمی شود اما نمیتوان بذور را برای طولانی مدت در غله نگهداری کرد.بکرزایی جزء این روش محسوب می شود.
انواع بذر
بذور جنسی:بذر واقعی مثل اغلب حبوبات (لوبیا- ماش و ....) میوه مثل اکثر غلات (گندم- جو – برنج چون پوسته میوه در زمان رسیدن میوه باز نمی شود.) میوه مرکب مثل بذر پلی ژرم چغندرقند . مغز بذر همراه با قسمتی از پژسته باشند مثل بذر اسپرس
بذور غیرجنسی :
ریشه+ غده+ طوقه مثل چغندر در سال دوم برای بذرگیری
غده مثل سیب زمینی
ساقه مثل نیشکر
ساقه زیرزمینی مثل مرغ
بنه مثل زعفران. بنه ساقه زیرزمینی توپرفلس دار بند بند
پیاز مثل پیاز